تفکر خلاق
تفكر عملی ذهنی است و زمانی مطرح می گردد كه انسان با مسئله ای مواجه است و خواستار حل آن است. در این هنگام در ذهن، تلاشی برای حل مسئله آغاز می گردد كه این تلاش ذهنی را، تفكر می نامند. فعالیت برای حل مسئله، از مراحلی تشكیل شده است كه از تعریف مسئله به طور شفاف، روشن و ملموس، آغاز می گردد و با پیدا كردن راه حل هایی برای حل مسئله ادامه می یابد و با به كارگیری عملی بهترین راه حل و یافتن جواب نهایی به پایان می رسد.
تفكر فرایندی رمزی و درونی است كه منجر به یك حوزه شناختی می گردد كه نظام شناختی شخص متفكر را تغییر می دهد. تفکر، فرایندی است كه از طریق آن یك بازنمایی ذهنی جدید به وسیله تبدیل اطلاعات و تعامل بین خصوصیات ذهنی، قضاوت، انتزاع، استدلال و حل مسئله ایجاد می گردد.
روش های تفکر
- تفکر خلاق
- تفکر تحلیلی
- تفکر انتقادی
- تفکر استراتژیک
- تفکر اجرایی
یكی از مهم ترین وجوه تمایز انسان از دیگر موجودات قدرت تفكر و خلاقیت اوست. قدرت دستكاری ذهنی پدیده هاست، قدرت كشف و تولید ابزار و اندیشه های جدید است، كه همه این ها به نوعی خلاقیت است.
تفکر خلاق
تفكر خلاق مهارتی است كه شخص از تلفیق مهارت های حل مسائل و تصمیم گیری از افكار یا روابط نو برخوردار می شود و قدرت كشف و انتخاب راه حل های جدید را پیدا می كند.
مقاله مرتبط: خلاقیت چیست؟
تفكر خلاق، هنر شكستن عادت ها، روزمرگی ها و الگوهای موجود است. یك شیوه نگرش متفاوت نسبت به دنیا است دیدن دنیا از دریچه ای كه هیچ فرد دیگری تا به حال از آن دریچه به دنیا ننگریسته است برای داشتن چنین نگرشی باید قوه تخیل مان را پرورش دهیم به اندازه كافی انگیزه و امید داشته باشیم. برای ایجاد الگوهای فكری جدیدی كه ما را از الگوهای فكری رایج و سنتی فراتر ببرد نیاز داریم اتاق امكان پذیری های ذهنمان را توسعه دهیم در اتاق امكان پذیری ها همه چیز امكان پذیر است.
همان گونه كه آنتونی رابینز می گوید:
فقط غیرممكن، غیرممكن است.
همه انسان ها كم و بیش خلاق اند و این توانایی همچون انواع هوش با درجات متفاوت در همه ما وجود دارد، مهم آن است كه بتوانیم آن را شكوفا نموده،توسعه دهیم و به خدمت بگیریم. تفكر خلاق می تواند بهترین سلاح مبارزه با مشكل نیز قلمداد شود. افرادی كه تفكر خلاق را در خود شكوفا نكرده اند تا به كوچك ترین مشكلی می رسند، می گویند: «آه! باز یك مشكل». در صورتی كه انسان های خلاق این نگرش منفی را تسلیم شدن قبل از جنگ می پندارند، زیرا معتقدند مشكل نه تنها مزاحمت نیست بلكه مبارزه ای برای كشف راه حل است.
هدف از تفكرخلاق
احیاء خصوصیات و ویژگی های افراد خلاق و نوآور از جمله:
- حس جستجوگری
- حس كنجكاوی
- توانایی نوع دیگر دیدن و ارائه ایده های نو
- پیگیری
- دقت
- حس انتقاد سازنده و خلاق
- تحمل بی نظمی تا رسیدن به نظم جدید (تحمل ابهام)
ویژگی های دارندگان تفكر خلاق
- افراد خلاق، راه هایی را جست و جو می كنند كه از طریق آن بتوانند فكر خود را به سوی ایده های نو و تازه هدایت كنند.
- به همه جوانب یك موضوع و مسأله توجه دارند.
- در حل یك مسأله تمركز حواس بیشتری را از خود نشان می دهند.
- فكرهای بكر را بیشتر از دیگران از خود نشان می دهند.
- به راه حل هایی می اندیشند كه ممكن است از دید دیگران اهمیت چندانی نداشته باشد.
- از ربط ایده ها و تجربیات مختلف، نتایج جدیدی را می گیرند.
- افكار و عقاید خود را به راحتی مطرح و از مواجهه با عقاید مختلف استقبال می كنند.
- برای حل مسایل و مشكلالات، راه های مختلف را بررسی و تا رسیدن به نتیجه ی دلخواه تلاش كنند.
- خود را محدود به آرای دیگران نمی كنند.
- همواره كنجكاو و در جست و جوی اطلاعات جدید و نو هستند.
- از قدرت تصویرسازی ذهنی بالایی برخوردارند، تا حدی كه به تفكرات خود، عینیت می بخشند.
- مثبت نگر و پرانرژی هستند.
- معمولاً برای هر سئوالی آمادگی ارائه پاسخ های مختلف را دارند.
- سئوال و جواب های غیرعادی و عجیب و غریب در آن ها بیشتر دیده می شود.
تقسیم بندی گیلفورد
- تفکر همگرا
- تفکر واگرا
تفكر واگرا: تفكر خلاق با تفكر واگرا رابطه ای مستقیم دارد. افراد با تفكر واگرا سعی می كنند پدیده ها و امور افكار را آن چنان كه هستند به راحتی نپذیرند، بلكه نگاه متفاوت تری داشته باشند و از قالب های فكری همسان دور شوند، به عبارتی پدیده ها را با چشم و منظر دیگری نگاه كنند.
تفكر همگرا: اما در تفكر همگرا، فكرهای جدید و نو كمتر راه پیدا می كند و افراد امور و پدیده ها را آن چنان كه هستند می بینند و می پذیرند.
روش های ایجاد یا پرورش تفكر خلاق
- خلق مطالبی كه علمی و خلاف باورهای مرسوم و عمومی باشد. مثلا تلاش شود تا نظریات رایج قدیمی را رد كرده و راه های جالب و نظریات جدیدی ارایه شود.
- با استفاده و كمك از اطلاعات قدیمی، در موقعیت های مشابه، اطلاعات، حقایق و اصول تازه تری مطرح شود.
- بررسی و تفكر در مورد مسائلی كه برای انسان مجهول مانده به جای پرداختن به دانسته ها و اطلالاعات موجود.
- طرح سوال هایی مانند چه طور، اگر و از چه را ه هایی، در مورد اطلاعات و دانسته ها و پاسخ دادن به آنها، همین طور اندیشیدن به راه های مختلف برای رسیدن به جواب.
- استفاده از سوال های محرك یعنی بیشتر به گزاره های پرسشی كه نیاز به درك عمیق دارد، توجه شود همچنین از سوال هایی كه نیاز به ترجمه، تفسیر، تعریف، اكتشاف و تجزیه و تحلیل دارد استفاده شود.
- اندیشیدن و جستجو برای یافتن رازهای هر چیز.
- تشویق به مطالعه زندگی افراد خلاق.
- ایجاد فرصت برای بازی كردن با اطلاعات.
- با استفاده از حقایق و اطلاعاتی كه قبلا آموخته شده كارهای جدیدی تجربه شود. مهارت های مطالعه خلاق. یعنی به جای آنكه بگوییم چه خوانده ایم، عقایدی را كه در نتیجه خواندن به دست آورد هایم بیان كنیم.
- استفاده از روش اكتشافی. در روش اكتشافی باید به جستجوی راه حل برویم. در این روش بیش از جواب مساله، چگونگی یافتن جواب مساله مهم است.
مقاله مرتبط: مهارت های لازم برای داشتن کودک خلاق
مراحل یک فکر خلاقانه
آمادگی: در مرحله اول افراد به امور پدیده های مختلف زندگی دقت و توجه بیشتری پیدا می كنند، به حدی كه گاهی پدیده های زندگی مدت های طولانی ذهن شخص را به خود مشغول می كند.
مطالعه: در مرحله مطالعه فرد با بررسی و مطالعه بیشتر روابط بین پدیده ها را بهتر درك می كند.
تغییر: در مرحله سوم شخص به نوع روابط بین پدیده ها كه ذهن او را به خود مشغول كرده اند پی می برد و با طرح سئوال های مختلف در ذهن به نقد و بررسی آن می پردازد.
پختگی: در این مرحله شخص با گذار از مراحل قبلی به درك و شناخت عمیق تری از روابط بین پدیده ها می رسد و گویی پدیده ها، جزئی از وجودش شده است.
اشراق: در مرحله اشراق شخص به پاسخ های ناگهانی دست پیدا می كند، معمولا با كلماتی نظیر «یافتم» و «هان» متجلی می شود.
وارسی: در این مرحله فرد به بررسی بهترین ایده ای كه در مراحل قبلی به آن رسیده است می پردازد و درستی آن را مشخص
می كند.
اجرا: در این مرحله فرد افكار یا ایده هایی كه موردتأیید واقع شده اند را به مرحله اجرا درمی آورد.
كاركردهای تفكر خلاق
- تفكر خلاق در بازاریابی از اهرم هایی است كه كمك می كند چنان پدیده های نادری در دنیای تجارت به وقوع بپیوندد كه سرعت رشد تجاری فرد یا سازمان را به شكل نمایی افزایش می دهد.
- تفكر خلاق در دنیای تجارت، گاهی اوقات به شكل متمایز بودن و گاهی اوقات نیز با ایده های ساده ای كه به دلیل سادگیشان جذابیت ایجاد كرده اند خود را نشان می دهند.
- تفكر خلاق می تواند به ما بیاموزاند كه حتی وقتی باحادثه ای ناگوار برخورد كردیم، چگونه احساس بد و منفی خود را به احساس خوب و مثبت تبدیل كنیم. این نوع تفكر، هم به حل مساله و هم به تصمیم گیری های مناسب كمك می كند.
- با استفاده از تفكر خلاق، راحل های مختلف مساله و پیامدهای هر یك از آنها بررسی می شوند. این مهارت، ما را قادر می سازد تا مسائل را از ورای تجارب مستقیم خود ببینیم و حتی زمانی كه مشكلی وجود ندارد و تصمیم گیری خاصی مطرح نیست، با سازگاری و انعطاف بیشتری به زندگی روزمره بپردازیم.
- تفكر خلاق موجب می شود مسایل و مشكلات را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده و راه حل های تازه ای برای مشكلاتمان پیدا كنیم.
خلق مثبت، مغز را خلاق می كند
مطالعه تاثیر خلق بر یادگیری كه مستلزم تفكر خلاق است نشان می دهد احساس شادی و خلق مثبت، باعث نوآوری در تفكر و حل مسئله می شود. نتایج مطالعه جدید نشان می دهد كه داشتن خلق مثبت به افراد كمك می كند تا خلاقانه تر فكر كنند. محققان در دانشگاه ٱنتاریوی غربی در كانادا می گویند به طور كلی خلق مثبت، حل خلاقانه مسئله و تفكر انعطا ف پذیر و درعین حال دقیق را افزایش می دهد. در مطالعات گذشته بارها نشان داده شده كه خلق مثبت نه تنها به عملكرد بهتر اعضای بدن كمك م یكند و توانایی فرد در مقابله با بیماری ها را افزایش می دهد بلكه در چگونگی عملكرد مغز و انجام تكالیف مختلف ذهنی نقش قابل توجهی دارد.