تقویت حافظه فعال در دانش‌آموزان
با توجه به اینکه حافظه فعال یک مهارت مهم و تعیین‌کننده است که زندگی کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر روی کیفیت یادگیری تأثیر مستقیم دارد، توجه به تقویت آن اهمیت زیادی دارد. در این یادداشت سعی بر این است که راهبردهایی عملی و قابل‌اجرا توسط والدین و معلمان برای تقویت حافظه فعال دانش‌آموزان ابتدایی ارائه شود.
یـادگیری فرآینـدی پیچیـده اسـت كـه عوامـل و عناصـری متفـاوت و متعـدد در ایجـاد و تسهیل كردن و تسریع بخشیدن به آن دخالت دارند. رشد و رسش جـسمی و ذهنـی، آمـادگی و دانش قبلی، روش‌ها و راهبردهای یادگیری، هوش و حافظه دانش‌آموزان از جمله عواملی هستند كه به صورت مستقل یا در تعامل بـا یكـدیگر بـر انجـام دادن فعالیت‌هـای ذهنـی و یـادگیری و سرانجام بر عملكرد تحصیلی آنان تأثیر می‌گذارند. حافظه فعال از جمله عواملی است که بر یادگیری تأثیر می‌گذارد. این حافظه مسؤول حفظ اطلاعات در لحظه و استفاده از آنها در تفکر است و در حین انجام کار از اطلاعات داده شده به ذهن استفاده می‌کند. در تعریف این حافظه می‌توانیم بگوییم حافظه فعال توانایی ما برای به خاطر آوردن و مدیریت اطلاعات است. در واقع با کمک آن از اطلاعاتی که لازم است به خاطر آوریم، یادداشت ذهنی درست می‌کنیم.
توجه به سازوكارها و كاركردهای حافظه فعال و ارتباط آن با یادگیری به این دلیـل اهمیـت و ضرورت دارد كه اولاً، اطلاعات پژوهشی مفیدی برای آگاهی دانش‌آموزان از ظرفیت و نقـش حافظه فعال خود در بـه انجـام رسـانیدن تكـالیف شـناختی فـراهم مـی‌آورد. ثانیـاً، معلمـان و متخصصان آموزشی را بر آن می‌دارد تا راهكارهای عملی و اثربخش بـرای تقویت حافظهفعال دانش‌آموزان و افـزایش ظرفیـت و كارایی آن پیدا و پیشنهاد كنند.
دانش‌آموزان با حافظه فعال ضعیف با ذهنیت «من شکست خواهم خورد» با موضوعات یادگیری برخورد می‌کنند و با توجه به اینکه نقص در حافظه فعال بدون مداخله و به مرور زمان بهبود نمی‌یابد، بهتر است که راهبردهایی در مورد حافظه فعال به کار برده شود.
در دوره ابتدایی برای خواندن، درک مطلب، ذهنی حساب کردن، تعامل و پاسخگویی مناسب در فعالیت‌هایی که همکاری لازم است مانند بازی کردن در زمین مدرسه از حافظه فعال استفاده می‌شود. وقتی که دانش‌آموز می‌خواند و رمزگشایی می‌کند اما قادر به درک مفوم نیست یا جزئیات آنچه را خوانده است به خاطر نمی‌آورد، در محاسبات ریاضی دچار مشکل است، مشکلاتی برای شرکت در فعالیت‌های گروهی به عنوان مثال در نوبت ماندن دارد، می‌توانیم حدس بزنیم که مشکل در ضعف حافظه فعال است.
جدای از کمک‌های تخصصی توسط مشاور کودک، والدین و معلمان نیز می‌توانند راهبردهایی را برای کمک به دانش‌آموز اجرا نمایند که در زیر به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.
راهبردهایی برای تقویت حافظه فعال
- تا جایی که می‌توانید دستورالعمل‌ها را ساده کنید. احتمال زیادی دارد که کودک شما دستورالعمل‌های کوتاه ساده و واضح را به خاطر بسپارد.
- یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای فعال کردن حافظه این است که از دانش‌آموزان بخواهید هر آنچه شما گفته‌اید را تکرار کنند یا به زبان خودشان بازگویی نمایند. گوش دادن و تکرار کردن آنچه شنیده‌اند، توجه آنها را به مطالب درسی جلب می‌کند و حافظه فعال آنها را درگیر می‌کند.
- از کودکان بخواهید وقتی متنی را می‌خوانند، در مورد سه نکته عمده در متن فکر کنند، نه اینکه آن را فقط بازخوانی کنند. این کار آنها را تشویق خواهد کرد تا به جای نگاه سطحی به متن، اطلاعات را پردازش کنند.
- کودک را به کمک گرفتن تشویق کنید. کمک خواستن از معلم برای تکرار دستورالعمل می‌تواند مؤثر باشد.
- تمرین مهارت‌های حافظه کلامی از قبیل گوش دادن و خواندن: به کودکان خود برای دوباره‌خوانی بر اساس آهنگ ریتمی که می‌شنوند، کمک کنید.
- از دانش‌آموزان بخواهید که به صورت دو نفری کار کنند و آنچه را می‌خوانند، به بحث بگذارند. مطالعات نشان داده که وقتی دانش‌آموزان درباره آنچه می‌خوانند، صحبت می‌کنند، در مقایسه با زمانی که آنها فقط یک لیست از نکات خلاصه‌شده را می‌خوانند، اطلاعات بیشتری را می‌توانند به خاطر بیاورند.
- بحثی را در کلاس آغاز کنید که ارتباطی را بین اطلاعات و مفاهیم جدید درس با معلومات سابق دانش‌آموزان ایجاد کند. تلاش آگاهانه برای قرار دادن معلومات جدید بر بستر دانش پیشین، به تقویت حافظه فعال کمک می‌کند.
- کودکان عاشق بازی و تفریح هستند. استفاده از بازی‌های آموزشی در میانه کلاس به بچه‌ها کمک می‌کند ذهنشان را فعال نگه دارند و قدرت یادگیری خود را افزایش دهند.
- استفاده از امکانات بصری برای تجسم کردن اطلاعات کمک می‌کند حافظه فعال همچنان فعال باقی بماند. برای مثال از دانش‌آموزان بخواهید مطالب درسی را در قالب جدول یا نمودار خلاصه کنند. تجسم کردن تصویری اطلاعات در کنار کلمات به تقویت حافظه فعال کمک می‌کند و باعث می‌شود هر چه بهتر فرآیند پردازش و ذخیره‌سازی اطلاعات را انجام دهد. استفاده از یادآورهای دیداری در منزل نیز می‌تواند مؤثر باشد. مثلاً اگر کودک در دستورالعمل‌هایی که برای آماده شدن دریافت می‌کند مشکل دارد، از لباس مدرسه، کیف و کتاب‌های کودک عکس بگیرید و با هم مشاهده کنید و توالی انجام کارهایی که می‌خواهید را با او مرور کنید.
در نتیجه، معلمان و خانواده‌ها می‌توانند با به‌کارگیری راهبردهایی بر ضعف حافظه فعال دانش‌آموزان فائق آیند و از ناکامی‌های تحصیلی و رفتاری آنها جلوگیری کنند.