درباره رشد زبانی کودکان باید بگوییم که زبان‌آموزی از تولد آغاز می‌شود. نوزاد از صداهای محیط آگاهی دارد و به سخنان کسانی که در اطراف او هستند، گوش می‌دهد. با شنیدن صدای ناآشنا گریه می‌کند. صدای بلند او را از خواب بیدار می‌کند و آماده پاسخگویی به آن صدا می‌شود.

سیر تکامل رشد زبانی

از تولد تا ۳ ماهگی کودک می‌آموزد که سرش را به طرف منبع صدا برگرداند و به آن گوش کند. با شنیدن صدای مادر می‌خندد. به صدای ناآشنا دقیقاً گوش می‌دهد.

گریه کردن و انجام حرکات بدنی اولین سیستم ارتباطی نوزاد با دنیای اطراف خود است. والدین و مراقبان با گذشت زمان تفاوت هق هق، شیون خستگی و گریه از درد یا ترس را درک می‌کنند. صرف نظر از علت گریه، پاسخ شما باید به کودک بفهماند که دنیا محل امنی برای زندگی است. تکلم کودک در مرحله نوزادی پیشرفت کندی دارد. کودک در این سن فقط غان و غون می‌کند. او برای بیان جمله، آهنگ صدایش را تغییر می‌دهد و حالت صدایش را عوض می‌کند. والدین برای برقراری ارتباط با نوزاد می‌توانند صداهای او را تقلید کنند. با انواع دیگر صداها به او پاسخ دهند و از او بخواهند که صدای آنها را تقلید کند. این آغاز گفتگو با نوزاد است. کودک از راه گوش دادن می‌فهمد و در مراحل بعدی می‌تواند صحبت کند.

از ۴ تا ۶ ماهگی به کلمه «نه» عکس‌العمل نشان می‌دهد. نسبت به تغییر تن صدا و لحن گفتار مادر حساس است. عاشق ریتم و موزیک است و با تعجب به منبع تولید صداهای تازه یا دلخواه خود توجه می‌کند.

در ۶ ماهگی نام خود را می‌داند و آن را از بقیه اسم‌ها تمایز می‌دهد. بهترین راه برای تسریع رشد زبانی کودک این است که با او صحبت کنید، برایش داستان تعریف کنید تا از شنیدن صدای شما لذت ببرد و به حرف زدن تشویق شود. کودکان از زبان بدن هم برای برقراری ارتباط با دیگران و جهان اطراف استفاده می‌کنند. البته افراد بزرگسال نیز این کار را انجام می‌دهند. کودک هم مثل بزرگ‌تر ها لبخند می‌زند، اخم می‌کند، کنجکاوی، ترس، تعجب و کسالت خود را با زبان بدن بیان می‌کند. او برای اینکه از شما بخواهد بغلش کنید، دستانش را به طرف شما باز می‌کند. اگر بخواهد که مزاحم نشوید، با دست خود شما را کنار می‌زند. هنگامی که میل به شیر نداشته باشد، صورت خود را برمی‌گرداند و دهان خود را می‌بندد. گاهی هم پشت خود را به شما می‌کند تا او را به خوردن وادار نکنید. آیا تا به حال فکر کرده‌اید که نوزادان این گونه صحبت می‌کنند؟ آیا تا به حال فکر کرده‌اید که بدن و چهره نوزادان این همه معنا را بدون کلمه بیان می‌کند.

بین ۷ تا ۱۲ ماهگی وقتی کسی اسم کودک را صدا می‌کند، برمی‌گردد و به او نگاه می‌کند. از دالی‌بازی لذت می‌برد. نام اشیای آشنا را می‌فهمد و آنها را می‌شناسد.

وقتی کودک یک ساله شد، می‌تواند کتاب‌های تصویری بخواند و تصویرها را نشان بدهد. اگر شما اسم تصویری را برای او بگویید، می‌تواند آن را نشان دهد. دستورات ساده را اجرا می‌کند؛ «دست نزن»، «مراقب باش»، «توپ را بده». حالا دیگر به طور کامل می‌تواند قصه‌ها را گوش کند و از آن لذت ببرد. اگر برایش آواز بخوانید، آن را درک می‌کند. کودک در این سن از شما می‌خواهد بارها و بارها همان قصه را تعریف کنید و همان آواز را بخوانید.

بین ۲ تا سه سالگی می‌تواند دستورات دومرحله‌ای را بفهمد و اجرا کند؛ «لباس را بردار و بپوش». او مفاهیم گرما و سرما و داغ را متوجه می‌شود و می‌تواند به صدایی که از تلفن یا آیفون درمی‌آید، گوش کند و گفته‌ها را از پشت تلفن بفهمد و هیجان‌زده شود و به آن صدا پاسخ دهد.

در سه سالگی کودک پرسش‌هایی مثل «چرا؟»، «چگونه؟»، «کی؟» را درک می‌کند و پاسخ می‌دهد. هنگامی که در اتاق حضور ندارید و از جای دیگر با کودک صحبت می‌کنید، او صحبت شما را می‌شنود و به گفته شما عمل می‌کند. مشکلات شنوایی کودک در این سن کاملاً آشکار می‌شود.

۴ تا ۵ سالگی داستان‌سرایی را دوست دارد و به سؤال‌های ساده در مورد داستان پاسخ می‌دهد.

رشد زبانی

ـ بین صفر تا ۳ ماهگی می‌تواند صداهایی را که شما تولید می‌کنید، تقلید کند. برایش صدا تولید کنید. انواع گریه‌های او را بشناسید.

ـ بین ۴ تا ۶ ماهگی با کودک بازی کنید. با صداها جمله‌ای به شما می‌گوید و چیزی از شما می‌خواهد. به صداها توجه کنید. از ژست‌هایی برای برقراری ارتباط و رساندن منظور خود استفاده می‌کند.

ـ بین ۷ تا ۱۲ ماهگی صداهای دیگری تولید می‌کند. در این سن، کودک می‌تواند در تولیدات خود از صداهای انسانی و رایج در زبان استفاده کند. اگرچه واضح صحبت نمی‌کند اما گفتن اولین کلمه‌ها آشکار می‌شود.

ـ از یک سالگی به بعد بار دیگر صداهای تولیدی توسط کودک تغییر می‌کند. می‌تواند سؤال‌های دوکلمه‌ای بپرسد. کلمه‌ها آشکار و قابل تشخیص است.

ـ ۲ تا ۳ سالگی تقربیاً برای همه چیز کلمه دارد و راحت بیان می‌کند. می‌تواند جمله‌های دو یا سه کلمه‌ای بسازد. با نام بردن از چیزی توجه شما را به آن جلب می‌کند.

ـ در ۴ سالگی جمله‌های کودک طولانی‌تر می‌شود. در مورد وقایع صحبت می‌کند. در مورد افراد دیگر چیزهایی می‌گوید.

ـ ۴ تا ۵ سالگی کودک می‌تواند سلیس و واضح صحبت کند. جمله‌های بلند بسازد و کلمه‌های زیادی به کار ببرد. داستان‌سرایی کند. تمامی صداها را درست تولید کند. با افراد بزرگسال به خوبی ارتباط برقرار کند و در گفتگوهای طولانی شرکت کند.