اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی
اعتیاد به اینترنت زمانی رخ می دهد که یک فرد نیاز اجباری به گذراندن زمان زیادی در اینترنت دارد، تا جایی که اجازه داده می شود سایر زمینه های زندگی (مانند روابط، کار یا سلامتی) آسیب ببینند. فرد به استفاده از اینترنت وابسته می شود و زندگی روزمره خود را وقف فضای مجازی خواهد کرد. فضای مجازی، هم برای برقراری ارتباط استفاده می شود و هم پدیده ای اجتماعی است. به طور کلی ، تکنولوژی های جدید ارتباطی مانند موبایل ، بازی های آنلاین اینترنتی ، و شبکه های اجتماعی روش زندگی ما را تغییر داده اند و شرایط جدیدی را برای ارتباط با یکدیگر و فعالیت های اجتماعی فراهم کرده اند. در دسترس بودن اینترنت مزایای زیادی دارد و منجر به پیشرفت های زیادی شده است. علی رغم تمام امکانات و مزایایی که تکنولوژی جدید ارتباطی فراهم کرده است، استفاده نادرست از آن با تبعاتی همراه می باشد.
طیفی از رفتارها وجود دارد که می توان از آنها به عنوان اعتیاد به اینترنت یاد کرد. سایر اصطلاحات برای این اعتیاد عبارتند از اختلال اعتیاد به اینترنت (IAD) و اعتیاد خالص. نظرات پزشکی در مورد اینکه آیا اعتیاد به اینترنت به خودی خود به عنوان یک اختلال روانی وجود دارد یا اینکه بیانی از اختلالات روانی یا مشکلات باشد متفاوت است.
علائم اعتیاد به اینترنت
در مورد علائم اعتیاد به اینترنت و رایانه نظرات متفاوتی ارائه شده است، برخی متخصصان روان پزشکی آمریکا معیارهای هفتگانه‌ای را به عنوان علائم اعتیاد به رایانه و اینترنت پیشنهاد می‌دهند که بر اساس آن، چنانچه بخواهیم فردی را معتاد به رایانه و اینترنت بنامیم باید حداقل 3 مورد از علائم زیر در طول یک دوره 12 ماهه (یکساله) در وی دیده شود:
- افزایش روز افزون میزان استفاده از رایانه و اینترنت
2. احساس بی قراری، بد خلقی و عصبانیت در هنگام تلاش برای قطع یا کم کردن استفاده از رایانه و اینترنت
3. دروغ گفتن به دوستان و اعضای خانواده در مورد زمان استفاده از رایانه و اینترنت
4. کاهش فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و تفریحی به دلیل استفاده از رایانه و اینترنت
5. تداوم استفاده با وجود آگاهی از آثار منفی آن
6. نداشتن توانایی برای مهار خود در استفاده از اینترنت و رایانه
در افراد معتاد به رایانه و اینترنت افسردگی، اضطراب، تفکرهای وسواسی و اختلالات عاطفی شیوع بیشتری نسبت به کاربران عادی دارد همچنین در تحقیقات مختلف مشخص شده است که عزت نفس در این افراد نسبت به کسانی که از اینترنت استفاده نمی‌کنند و یا استفاده در حد معمول دارند، پایین تر است.
اینترنت و مشکلات خانوادگی
یکی از پیامد‌های شایع در اعتیاد به رایانه و اینترنت کاهش روابط خانوادگی است که به دنبال آن پیوند عاطفی میان فرزندان و والدین و همچنین میان همسران کمتر می‌شود و انسجام خانواده را به مخاطره می‌اندازد.
اینترنت و مشکلات اجتماعی
فرد‌گرایی و انزوای اجتماعی یکی از آسیب‌های اعتیاد به رایانه و اینترنت است، اعتیاد به رایانه افراد را وادار می‌کند زمان بیشتری به تنهایی بگذرانند یا در ارتباط های اینترنتی با غریبه ها ارتباط سطحی بر قرار کنند و این کار به قیمت از دست دادن گفت وگو های رو در رو و ارتباط‌های فامیلی و دوستانه است؛ این انزوا و تنهایی می‌تواند باعث کاهش تعاملات اجتماعی فرد با اعضای خانواده و در نهایت منجر به کاهش مهارت‌های اجتماعی وی گردد.
علل اعتیاد به رایانه و اینترنت
بر اساس دیدگاه‌های مختلف نظریات متعددی برای اعتیاد به رایانه و اینترنت ذکر شده است؛ به عنوان مثال، در نظریه پویایی روانی و شخصیت، ریشه های اعتیاد فرد به رایانه و اینترنت را مرتبط با کمبودهای عاطفی دوران کودکی و ویژگی‌های شخصیتی او می‌داند که فرد را برای یک رفتار اعتیاد آمیز مستعد می‌کند. از طرفی،نظریه رفتاری، علت اعتیاد به رایانه و اینترنت را، فرار فرد از واقعیت عنوان می‌کند؛ نظریه بیولوژیکی، عوامل ارثی و اختلالات شیمیایی در مغز را دلیل اصلی روی آوردن فرد به اعتیاد می‌داند، وجود برخی کروموزوم‌ها، هورمون‌ها و یا فقدان مواد شیمیایی لازم و مشخص و گیرنده‌هایی که فعالیت مغز و سایر عناصر دستگاه عصبی را تنظیم می‌کنند، در بروز اعتیاد در فرد موثرند همچنین دلایل دیگری نیز ذکر شده است مانند تغییر شدید در وضع روحی و روانی و خلق و خوی فرد، نارضایتی از زندگی زناشویی، فشار کاری، مشکلات مالی، اضطراب و دعواهای خانوادگی.
راه‌های پیشگیری از اعتیاد به رایانه و اینترنت
مطالعات متعدد راه‌هایی را برای پیشگیری و یا کنترل و درمان اعتیاد به رایانه و اینترنت به شرح زیر پیشنهاد می‌دهند:
- براى استفاده از کامپیوتر وقت تعیین کنید.
2. برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی کنید و سعی نمایید در این برنامه ریزی زمان استفاده از رایانه و اینترنت را در اولویت های پایین‌تر قرار دهید.
3. زمانی که کار خاصی ندارید برای گفت و گوی اینترنتی و وبگردی بیهوده، به اینترنت متصل نشوید، به جای این کار می‌توانید پیاده روی کنید.
4. فهرستی از کارهایی را که می‌توانید به جای نشستن پشت رایانه تان انجام دهید تهیه کنید و روی صفحه نمایش خود رایانه خود بگذارید؛ به این شکل متوجه می‌شوید که کارهای مهمتری هم برای انجام دادن وجود دارد.
5. با دوستان خود قرار ملاقات بگذارید و به تفریح های دسته جمعی روی بیاورید؛ تفریحات دسته جمعی باعث می شود تا شما رفتار اجتماعی صحیح را جایگزین رفتار گوشه گیری ناشی از استفاده طولانی مدت رایانه و اینترنت کنید.
6. مهارت‌هاى خود را در زمینه‌هاى دیگر نیز تقویت کنید؛ ازجمله، مهارت حل مسئله، رفتار جراتمندانه، مهارت‌هاى اجتماعى، غلبه بر کمرویی و کنترل خشم.
7. رایانه را در نقاط پر رفت و آمد خانه بگذارید؛ اگر در جایی نشسته باشید که در اطرافتان رفت و آمد زیاد باشد تمرکز کمتری دارید و ناخوداگاه کمتر وقت صرف می‌کنید، این کار برای والدینی که فرندانشان بی‌رویه از رایانه استفاده می‌کنند بسیار مفید است.
اعتیاد به اینترنت و بازی های مجازی در کودکان و نوجوانان
اعتیاد اینترنتی از دغدغه های والدین عصر امروزی است و شاید درد مشترکی باشد که این روزها خیلی ها به آن گرفتار شده اند، معضلی که به مراتب مخرب تر و ترسناک تر از اعتیاد به انواع مواد مخدر است، موضوعی که بسیاری از کارشناسان مسائل کودک و نوجوان و همچنین کارشناسان فضای مجازی نسبت به آن هشدار داده و به رژیم مصرف اینترنت و والدگردی در این فضا تاکید داشته اند.در شرایط کنونی نمی توان کودکان و نوجوانان را از عصر دیجیتال دور نگه داشت چرا که لازمه زندگی در این دوران، دانش اینترنتی و فرا گرفتن مهارت های لازم برای ایمن بودن در این فضا است براین اساس باید کودکان و نوجوانان را ضمن آموزش از خطرات آن مصون نگه داشت.
چه طور اعتیاد بچه ها به گوشی و اینترنت را درمان کنیم؟
۱. برای استفاده بچه ها از گوشی های موبایل و حضور در فضای مجازی زمان تعیین کنیم
به استثنای زمانی که می بایست بچه ها به درس و آموزش و حضور در کلاس های مجازی بپردازند که نیاز تحصیلی آنها است، برای بقیه ساعات روز بچه ها زمان مشخص تعیین کنیم، چرا که خیلی از بچه ها به بازی های اینترنتی هم اعتیاد دارند و ساعت ها خیره به بازی هایی می پردازند که آنها را از جنب و جوش و خورد و خوراک می اندازد برای این فعالیت هایشان زمان تعیین کنید. مثلا به فرزندتان بگویید که شما می توانید یک ساعت در روز به بازی بپردازی و بقیه زمان فعالیت هایی غیر از حضور در فضای اینترنت و استفاده از گوشی همراه باید باشد. البته این به شرطی است که بتوانیم یک برنامه ریزی صحیح بدون موبایل برای بچه ها در طول روز داشته باشیم.
۲. استفاده از گوشی موبایل هنگام خواب ممنوع
یکی از موارد آسیب زای ذهنی برای کودکان استفاده از موبایل در هنگام خواب است که هم خواب و بیداری آنها را دچار تداخل می کند هم آسیب های ذهنی و چشمی برایشان به بار می آورد بنابراین گوشی همراه هنگام خواب باید از بچه ها جدا شده و در فضایی غیر از اتاق خواب استفاده کند. همچنین این قانون را هنگام غذا خوردن هم می توان وضع کرد چرا که خیلی از خانواده ها گلایه دارند که بچه هایشان حین غذا خوردن هم گوشی را کنار نمی گذارند در این طور مواقع می بایست قوانین مشخصی وجودداشته باشد تا آنها را به رعایت آن موظف کند.
3. بازی های دیگر را جایگزین بازی های مجازی کنید
به عنوان یک پدر و مادر، وظایف این روزهای شما علاوه بر اینکه می بایست گوشی های همراه را به دست بچه هایتان بدهید و به دنبال کارتان بروید این است که اتفاقا گوشی ها را بگیرید و بازی های دیگری جایگزین گذراندن وقت بچه ها در اینترنت و فضای مجازی کنید. بازی هایی که خیلی از ما هنوز به خاطر داریم اما بچه هایمان هیچ چیز از آنها نشنیده اند. از جمله این بازی ها می توان به ادا بازی با اعضای خانواده، درست کردن کاردستی های مختلف براساس سنین بچه ها، کشیدن نقاشی و خطاطی، اسفنج بازی ، بازی با گواش و گل بازی، دوچرخه سواری و قایق موشک در فضای حیاط و دیگر محیط های امن اشاره کرد.
۴. فرهنگ کتاب خوانی را ترویج دهید
شما می توانید با تشویق، بچه ها را به سمت کتاب خوانی سوق دهید. خیلی از بچه های امروزه محدود به چند کتاب مدرسه هستند که آنها را هم جسته و گریخته و اجبارا می خوانند. بنابراین برای بچه ها میتوان جایزه تعیین کرد که هر چه زودتر یک کتاب را تمام کنند یک امتیاز مثبت برای فعالیتی که دوست دارند یا وسیله ای که تمایل به تهیه دارند، بگذارید، در این صورت آنها تشویق می شوند که روندشان را تسریع دهند.
۶. جدایی همگانی از گوشی و تلویزیون
پدر و مادرها اگر گله دارند که بچه هایشان مدام سرشان در تلویزیون و گوشی است، یک نگاه هم به خودشان بیاندازند، شاید این خط و ربط خودشان هم هست. بنابراین برای تغییر یک عادت اول باید از خودمان شروع کنیم و بعد از بچه ها توقع رفتار مثبت داشته باشیم.
۷. از بچه ها بخواهیم دوست پیدا کنند
یکی از مشکلات بچه های امروز نداشتن دوست است چرا که مدام در فضای مجازی هستند و این فضای کرونایی هم به این امردامن زده است اگر فضای امنی برای حضور در پارک و محله برای بچه ها با رعایت پروتکل ها وجوددارد از بچه ها بخواهیم که دوست پیدا کنند با هم‌محلی‌ها آشنا بشوند و با دوستان مدرسه شان صحبت کنند در این صورت دایره ارتباطاشان بیشتر می شود و وقتی هم که مدرسه ها باز بشود این ارتباطات بیشتر می شود.