ویژگی های سازمان خلاق
- رقابت:
در يک سازمان در صورتی خلاقيت صورت می پذيرد که رقابت کامل در آن حاکم باشد.
- فرهنگ :
يکی از عوامل عمده ای که به بالندگی مديريت کمک می کند فرهنگ مردم است .بر پايه يک فرهنگ خوب ، اتلاف وقت گناه محسوب می شود. بديهی است در چنين بستر مناسبی جهت رقابت، خلاقيت بهتر شکل می گيرد.
- دسترسی به مديران :
در سازمان های خلاق بر اين اعتقاد هستند که دانش در سطح سازمان به وفور پراکنده شده است و مديران به راحتی می توانند افکار و نظرات ديگران را مستقيم و بدون واسطه دريافت کنند.
- احترام به افراد :
ويژگی ديگر سازمان خلاق، احترام به افراد است و آنها باور دارند که می توانند همگام با نيازهای سازمان ، رشد کنند.
- ارايه خدمات مردمی :
هدف نهايی در اين سازمان ها توجه به نيازمندی های اجتماع و جلب رضايت آحاد مردم است .
- گردش شغلی :
در سازمان خلاق افراد دارای يک تخصص ويژه نيستند و اين امکان را دارند که برای قرار گرفتن در جايگاه مناسب گردش شغلی داشته باشند.
- کارگروهی :
در سازمان خلاق کارها به صورت گروهی انجام می شود .
- امنیت شغلی :
روابط دايمی و بلند مدت کارکنان با اين نوع سازمان ها و در نتيجه برخورداری آنها از امنيت شغلی از ديگر ويژگی های اين سازمانهاست.
- استقبال مديران از عامل تغيير:
در اين سازمان ها تمامی مديران، مساله تغيير را به عنوان تنها عامل ثابت و گريزناپذير می دانند و با خشنودی آن را پذيرفته و در برابر آن مقاومت نمی کنند. زيرا همه به اين باور رسيده اند که تغيير يک ارزش مثبت است .
عوامل موثر برخلاقیت
الف- عوامل فردی یا درونی :
- ویژگی های شخصی متنوع
- خودانگیزی
- توانایی های شناختی
- تمایل به خطر کردن
- تخصص در رشته
- تجارت متنوع
ب – عوامل محیطی یا بیرونی :
- آزادی
- منابع کافی
- وقت کافی
- جو مناسب
- طرح تحقیق مناسب
- فشار( برخی فشارها می تواند محرک خلاقیت باشد )
شرایط ایجاد خلاقیت و نوآوری
- فضای خلاق :
یکی از راه های مهم ظهور نوآوری بوجود آوردن فضای محرک خلاقیت است
- دادن وقت و آزادی فکر برای خلاقیت :
برقراری سیستم پیشنهادات و تقویت نظرات و عقاید جدید و ارزش قائل شدن برای افراد خلاق و سخت کوش.
- ایجاد فضاهایی برای سرگرمی های ایده ساز :
ورق زدن کتابها و مجلات و مسائل مطرح در بین جوانان ، پیاده روی بصورت فردی که نوعی آرامش فکری بدنبال دارد و در آن تداعی آزاد ذهنی انجام شده افکار و ایده های نو پیامد آن است. موسیقی مناسب اثر خارق العاده ای در تراوش افکار داشته و تصویر سازی ذهن را فعال میکند و از آن میتوان در فضاهای هنری و آموزشی جهت تراوش خلاقیت اشخاص بهره جست.
ویژگیهای شخصیت خلاق
- استقلال :
فرد خلاق عقاید و اندیشه هایش را وابسته به افکار دیگران نمی داند و افکار و کارهای خویش از استقلال بالایی برخوردار است .
- ریسک پذیری :
فرد خلاق اهل خطر کردن است و ماجراجویی را دوست دارد ، در برخورد با مسائل و مشکلات جرات بیشتری به خرج می دهد و معمولا نگران شکست های احتمالی خود نیست
- کنجکاوی و علاقه به کارهای پیچیده :
از سطح ظاهری یک مسئله فراتر رفته و مو شکافی نموده و در حل مشکلات پیچیده انرژی زیادی صرف می کند .
- تحمل ابهام :
برای فرد خلاق مواجه شدن با ابهامات یک مبارزه محسوب شده و نوعی لذت بدنبال دارد .
- انعطاف پذیری :
اگر او در جریان حل یک مسئله با پاسخی برخورد کند مسیر فکری خود را به سهولت تغییر داده و آن موضوع را از زوایا و ابعاد دیگری بررسی نموده و افکار و راه حل های متنوع را بکار می گیرد و همواره جایی برای تغییر و تحول باقی می گذارد .
- اعتماد به نفس بالا :
نسبت به خود و توانمندیهایش آگاهی دارد و معتقد است که ایده ها و نظراتش ارزشمند هستند .
- ابتکار و تخیل قوی و حساسیت :
ایده های او معمولا با ایده های دیگران بسیار متفاوت است و در مواردی که دیگران به راحتی و روزمرگی از آن می گذرند ذهن خیال پرداز قوی دارد .
- زیبایی دوستی :
فرد خلاق به آسانی مجذوب زیبایی می شود و نسبت به آن توجه و دقت زیادی می کند و به فعالیتهای هنری علاقه مند است.
خصوصیات مدیران خلاق
- تمایل به قبول مخاطره
- توانایی کار با ایده های ناپخته و شکل دادن به آنها
- انعطاف پذیری در مقابل مقررات
- توانایی پاسخ گویی سریع
- دارا بودن انگیزه شخصی بالا و توانایی ایجاد انگیزه در دیگران
تکنیکهای خلاقیت
- تکنیک چرا :
این تکنیک هم برای حل مسائل و هم برای ایده یابی و ایده پردازی بکار میرود. برای شناسایی و تعریف درست مسئله میتوان از این تکنیک استفاده کرد. سپس ایده های جدیدی در رابطه با موضوع بدست می آیند و چرای دیگری مطرح میشود و باید توجه داشت که سوالات تا آنجا ادامه پیدا می کند که به یک بصیرت و بینش برسیم.
- تکنیک یورش فکری :
این تکنیک را نخستین بار دکتر آلکس اسبورن مطرح کرد و چنان مورد استفاده و استقبال مردم و سازمانها در غرب قرا گرفته که جزئی از زندگی آنان شده است . یورش فکری در واژه نامه بین المللی ” وبستر ” چنین تعریف شده است : اجرای یک تکنیک گرد همایی که از طریق آن گروهی می کوشند راه حلی برای یک مسئله بخصوص با انباشتن تمام ایده هایی که بوسیله اعضاء ارائه میگردد بیابد. در این تکنیک تمام شرکت کنندگان به ایده یابی در محیطی که مؤکدا خالی از عوامل بازدارنده است هدایت میشوند و همین روحیه آزاد منجر به آنچه که میتوان آنرا ایده های خارق العاده نامید میگردد.
چهار قانون اساسی در این تکنیک ذکر می شود:
۱ ) انتقاد ممنوع
۲ ) چرخش آزاد و جسارت طرح ایده های خارج از ذهن با استقبال روبرو می شود
۳ ) کمیت ایده ها مورد نظر است
۴) ترکیبات ایده ها و اصلاح آن
- تکنیک شش کلاه فکری :
مبدع این تکنیک دکتر ادوارد دوبونو است . بطور کلی این تکنیک شش جنبه یا سبک فکری را تعریف کرده و برای هرکـدام کلاه رنگ خاصی را بعنوان سمبل تعیین می نماید تا بوسیله آن بتوان بطور روشــن و سریع ا ز سبک فکری (گرایش – حالت – احساس – فکر – موضع – نگرش) خود، آگاه شد آن را تغییر داد یا به دیگران اعلام نمود و از سبک فکری دیگران نیز آگاه شد. البته با کمی دقت در اصطلاح « کلاه خودت را قاضی کن » متوجه می شویم که به نوعی چنین روشی در فرهنگ ایرانی – اسلامی وجود داشته است . در این تکنیک رنگ کلاه متناسب با سبک فکری مربوطه است .
کلاه سفید:
سفید رنگ خنثی و منفعل است. کلاه سفید با موضوعات و شکل های انفعالی سر و کار دارد. واقعیتها بدون هیچگونه قضاوتی مورد جستجو قرار می گیرد.
کلاه سرخ:
سرخ نشانه خشم شور و هیجان است . بینش هیجانی و جنبه های احساسی و غیر استدلالی ( ابزار مناسبی برای بیرون ریختن احساسات است.
کلاه سیاه:
نشانه منفی نگری و افسردگی است . بیانگر جنبه های منفی و بد بینانه است.
کلاه زرد :
زرد نشانه آفتاب و مثبت است . بیانگرجنبه های مثبت و خوشبینانه است.
کلاه سبز :
نشانه رویش و باروری . بیانگر خلاقیت و فکر های نو است.
کلاه آبی :
سردی و آسمان . برنامه ریزی و ساماندهی و استفاده از بقیه کلاه هاست تغییر احساس زاویه دید سبک فکری و نگرش در بازی با کلاه ها موجب آن می شود تا به فکر خود مسلط شده و چیز هایی را که می خواهیم فرا خوانیم . علاوه بر این چون فکر با رنگ کلاه عوض میشود فشاری بر شخصیت فرد وارد نشده و فقط روش فکری عوض میشود و مخالفت انتقال یا موضع گیری را در گروه از بین می برد .
در اینجا ۱۰ عامل مهم شکست خلاقیت در سازمان ذکر می شود :
۱- نبود فرهنگی که از خلاقیت ونوآوری حمایت کند
۲- احساس مالکیت نکردن و از آن خود ندانستن سازمان توسط مدیران
۳- فقدان یک فرایند گسترده و فراگیر جهت خلاقیت و نوآوری
۴- تخصیص ندادن منابع کافی برای این فرآیند
۵- عدم ارتباط بین پروژه ها و طرحها با استراتژی سازمان
۶- صرف نکردن زمان و انرژی کافی برای رفع ابهامات سازمانی
۷- ایجادنکردن تنوع در فرایندها (عقاید مختلف و متضاد)
۸- توسعه نـدادن ابـزارها و سنجشهـای انـــدازه گیری پیشـرفته
۹ – عدم وجود مربیان و مدیران توانا در تیم های نوآوری
۱۰-فقدان یک سیستم ایده پرداز مدیریتی
نتیجه گیری :
منشاء فکـــر جدید، قوه تصور و تخیل است نه قدرت منطقی بشـر. ایده های جدید، بـااندیشیدن به دست مــی آید. که در آن ذهن به طور عمیق با یک مسئله درگیر می شود و به تجسم آن می پردازد و با حذف و یا ترکیب واقعیتهای موجود، به روشن شدن فکر جدید کمک می کند. بینشی که بــــدین ترتیب حاصل می شود، قوه تصور را در یافتن فکرهای جدید تغذیه می کند. سرنخهای مختلفـی که به دست می آید، مورد ارزیابی قرار گرفته و به هم ربط داده می شود تا بهترین فکر به دست آید .
به طور کلی، وجود محیط خلاق از مهمترین عوامل رشد خلاقیت است . در محیط نامطلوب برای پرورش خلاقیت از اندیشه های جدید و نو بیشتر انتقاد می شود و تمایلات دگرگونی و تغییر با مقاومت و ممانعت تقابل می کنند.
یکی از روشهای مهم متبلورکردن خلاقیت به وجودآوردن فضای محرک، مستعد و به طور کلی خلاق است، بدین گونه که مسئولان ســـــازمان باید به طــور مستمر آمادگی شنیدن اندیشه های بدیع و نــوین را داشته باشند و نظرات جدید و ارائه راههای تازه را تقویت کنند.
منابع فارسی:
افشار ، مزدا صدری ، ۱۳۷۷ , شش کلاه فکری برای فکر کردن ، انتشارات انزلی ،چاپ اول
آقایی فیشانی ، تیمور ،۱۳۷۷، خلاقیت و نوآوری در انسان و سازمان ها ، انتشارات ترمه ، چاپ دوم
آمابیل ، ترزا ،۱۳۷۵ ، شکوفایی خلاقیت کودکان ، ترجمه حسن قاسم زاده ، انتشارات دنیای نو ،چاپ اول
امیرحسینی ، خسرو ، ۱۳۸۹ ، خلاقیت و نوآوری(مبانی ، اصول ، تکنیک ها ) ، انتشارات عارف کامل ، چاپ چهارم
لوایز ، گرت ، ۱۳۸۴ ، پرورش خلاقیت در سازمان ، ترجمه بدری نیک فطرت ، انتشارات کیفیت و مدیریت ، چاپ دوم
هارگادون ، اندرو ، ۱۳۸۶، مقاله: ایجاد سازمان نوآور ، ماهنامه توسعه مدیریت ، شماره ۲۵
نویسنده: محبوبه امیدی نژاد
