اغلب دانش‌آموزان تا زمانی که انگیزه و رغبتی برای یادگیری نداشته باشند، در درس موفق نیستند. در این مقاله نگاهی داریم به تأثیر انگیزه بر یادگیری کودکان و راه‌های تقویت آن.
در ابتدا توجه داشته باشیم که انگیزش در زبان فارسی اسم مصدر و به معنی «ایجاد کردن انگیزه و تشویق و ترغیب به کاری» است. انگیزش مبحثی بسیار وسیع است كه برای ایجاد آن می‌توان به علایق، كنجكاوی، سلایق، نیازها و حتی حیطه عاطفی افراد تکیه کرد و به وسیله ایجاد آن می‌توان به یادگیری مناسب دست یافت.
مراحل یادگیری کودکان کامل عبارتند از:
انگیزش: به وسیله رغبت ایجاد کردن، تحریک کنجکاوی و توجه به سلایق و نیازهای دانش‌آموزان ایجاد می‌شود.
ادراک: فهمیدن موضوع و ارتباط برقرار کردن با مفهوم آن.
اکتساب (یادگیری): به این مرحله به طور عام جا افتادن مطلب می‌گویند.
ذخیره‌سازی در حافظه: در این مرحله آنچه آموزش داده شده است، در حافظه جای داده می‌شود.
بازیابی: هنگامی که مطلب در حافظه قرار گرفت، بازیابی و استفاده از آن به راحتی انجام می‌شود.
همان طور که مشاهده کردید پایه یادگیری کامل انگیزش است. انگیزش دو حالت درونی و بیرونی دارد.
انگیزش درونی: حاصل تقویت‌كننده‌های شخصی است و نیازی به تقویت‌كننده مشخص خارجی ندارد؛ مانند رضایت خاطر حاصل از یادگیری وكسب دانش. در این نوع انگیزش، فعالیت یادگیری و نتایج حاصـل از آن اثر تقویتی دارند. این نوع انگیزش بیشتر در بزرگسالان وجود دارد و برای کودکان دشوار است که بدون محرک بیرونی، به نفس یادگیری علاقمند باشند.
انگیزش بیرونی: حاصل تقویت‌كننده‌های محیطی است كه به عنوان محرك از آنها استفاده می‌شود. تقویت‌كننده‌های بیرونی می‌تواند شامل نیازهای فیزیولوژیكی مانند آب، غذا و… باشد یا تقویت‌كننده‌های شـرطی ماننـد پـول، نمـره، مقـام، شغل یا تقویت‌كننده‌های اجتماعی مانند توجه، محبت و تأیید. انگیزش بیرونی برای کودکان باید با توجه به نیازها و علایقشان ایجاد شود.
برخی از متخصصان عقیده دارند که انگیزه‌ها باید درونی باشد و تکیه بر انگیزه‌های بیرونی ارزش یادگیری را از بین می‌برد اما آنچه مسلم است اینکه در مورد کودکان انگیزه‌های بیرونی کارسازتر هستند و تا تشویق‌های بیرونی نباشد، کودک نمی‌تواند در مسیر یادگیری درست قرار بگیرد و هنگامی که در مسیر درست یادگیری قرار گرفت، انگیزه‌هایش درونی‌تر می‌شوند و می‌تواند برای تحصیل و یادگیری ارزش قائل شود.
در زیر روش‌ها و فنونی را معرفی می‌كنیم كه استفاده از آنها معلم را در بالا بردن سطح انگیزش یادگیرندگان یاری می‌دهد:
- در ابتدا بهتر است که انتظارات دقیق خود را از یادگیرندگان و هدف از آموزش را برایشان روشن کنید.
- هر کجا که لازم بود از تشویق‌های کلامی استفاده کنید. تشویق‌ها باید واقعی و در ازای پاسخ‌های درست انجام شود. از آزمون‌ها و نمرات به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد انگیزش در یادگیرندگان استفاده كنید.
- بهتر است مطالب آموزشی را از ساده به دشوار ارائه دهید.
- از ایجاد رقابت ناسالم چشم و هم‌چشمی در میان دانش‌آموزان جلوگیری كنید.
- برای آموزش بهتر از مثال‌های ملموس و آشنا استفاده کنید.
- علاوه بر توضیح و تشریح مطالب بـه طور كلامی، تا آنجا كه ممكن است از روش‌های دیگر آموزشی نیز استفاده كنید.
- متناسب با مطالب آموزش داده شده تکلیف ارائه دهید تا دانش‌آموزان از پس آن برآیند.
- تا آنجا كه ممكن است، مطالب درسی را بـه صورت معنی‌دار و در ارتباط با موقعیت‌های واقعی زندگی ارائه دهید و در حد امكان در انجام فعالیت‌های آموزشی به یادگیرندگان آزادی عمل بدهید .
- خودتنظیمی را به دانش‌آموزان آموزش دهید. خودتنظیمی توانایی است که توسط آن یادگیرنده می‌تواند نیازهای یک تکلیف را تشخیص دهد و به صورت مؤثر و انعطاف‌پذیر آن را انجام دهد. خودتنظیمی به وسیله تولید و هدایت اندیشه و هیجانات و رفتارها به دست می‌آید.
- به انتخاب راهبردهای یادگیری و روش‌های تدریس دقت کنید تا در راستای علایق دانش‌آموزان باشند.
- در نظر گرفتن انگیزش می‌تواند یادگیری دانش‌آموزان را بهبود بخشد و بازدهی کامل‌تری در کلاس درس ایجاد کند. معلمان می‌توانند با توجه به روحیات دانش‌آموزان و در نظر گرفتن سن آنها از انگیزش‌های درونی و بیرونی استفاده کنند.
