مقدمه‌ای بر سبک های یادگیری VAK
همه ما اطلاعات را به شیوه‌ای خاص و منحصر به‌فرد دریافت و پردازش می‌کنیم. نظریه سبک‌های یادگیری VAK، که مخفف Visual (دیداری)، Auditory (شنیداری) و Kinesthetic (جنبشی یا لمسی) است، یکی از رایج‌ترین مدل‌ها برای درک تفاوت‌های فردی در یادگیری است.
بر اساس این مدل، برخی افراد هنگام یادگیری با دیدن تصاویر، نمودارها و ویدیوها بهتر مطالب را به خاطر می‌سپارند (یادگیری دیداری). برخی دیگر با شنیدن توضیحات، مکالمه یا گوش دادن به فایل‌های صوتی بهتر ارتباط برقرار می‌کنند (یادگیری شنیداری). گروه سوم نیز ترجیح می‌دهند از طریق لمس، تجربه عملی، حرکت و تعامل فیزیکی با محیط، یادگیری عمیق‌تری داشته باشند (یادگیری جنبشی).
شناخت سبک یادگیری خود یا دیگران می‌تواند باعث بهبود روش‌های مطالعه، تدریس مؤثرتر و افزایش بهره‌وری در محیط‌های آموزشی و کاری شود.
مدل سبک‌های یادگیری VAK چیست؟
سبک های یادگیری و مدل VAK یکی از معروف‌ترین نظریه‌ها در حوزه آموزش و یادگیری است که نخستین بار در دهه 1920 توسط روان‌شناسان برای دسته‌بندی و توضیح روش‌های مختلف یادگیری افراد مطرح شد. این مدل بیان می‌کند که افراد برای دریافت و پردازش اطلاعات، ترجیحات متفاوتی دارند و اغلب یکی از سه روش اصلی را برای یادگیری ترجیح می‌دهند: دیداری (Visual)، شنیداری (Auditory) و جنبشی یا حرکتی (Kinesthetic).
افراد دیداری بیشتر از طریق تصاویر، نمودارها، رنگ‌ها و محتوای بصری یاد می‌گیرند. یادگیرندگان شنیداری با گوش دادن به صحبت‌ها، موسیقی، توضیحات شفاهی یا بحث‌های گروهی ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند. در مقابل، افراد جنبشی ترجیح می‌دهند از طریق فعالیت‌های فیزیکی، لمس، تجربه عملی و مشارکت در فرآیند یادگیری به اطلاعات دست پیدا کنند.
البته در عمل، تفکیک کامل این سبک‌ها از یکدیگر کار دشواری است، چرا که بیشتر افراد ترکیبی از این سه سبک را استفاده می‌کنند. با این حال، شناخت سبک غالب هر فرد می‌تواند به او کمک کند تا یادگیری مؤثرتری داشته باشد و از روش‌هایی استفاده کند که بیشترین هماهنگی را با ویژگی‌های فردی‌اش دارند.
آشنایی با سبک‌های یادگیری VAK و VARK + مثال برای هر سبک
یکی از مفاهیم مهم در یادگیری مؤثر، شناخت سبک یادگیری شخصی است. مدل‌های مختلفی برای درک نحوه یادگیری افراد وجود دارد که مدل VAK از رایج‌ترین آن‌هاست. این مدل بر پایه‌ی سه سبک یادگیری «دیداری»، «شنیداری» و «جنبشی» بنا شده است. بعدها مدل VARK توسط نیل فلمینگ معرفی شد که سبک چهارمی به نام «خواندنی/نوشتنی» نیز به آن اضافه شد.
در ادامه، سبک‌های یادگیری VAK و VARK را همراه با تعریف و مثال کاربردی برای هر سبک معرفی می‌کنیم تا بتوانید سبک غالب یادگیری خود را بهتر بشناسید و روش‌های یادگیری موثرتری انتخاب کنید.
۱. سبک یادگیری دیداری (Visual)
افراد دیداری زمانی بهتر یاد می‌گیرند که اطلاعات به صورت بصری ارائه شود؛ مانند تصاویر، نمودارها، رنگ‌ها، اشکال یا ویدیوهای آموزشی. این افراد به حافظه تصویری خود وابسته‌اند و ترجیح می‌دهند مفاهیم را «ببینند» تا آن‌ها را درک کنند.
مثال: اگر یک دانش‌آموز سبک یادگیری دیداری داشته باشد، احتمالاً ترجیح می‌دهد برای یادگیری زیست‌شناسی از کتاب‌های تصویردار یا ویدیوهای آموزشی با نمودارهای دقیق استفاده کند تا صرفاً گوش دادن به توضیح معلم.
۲. سبک یادگیری شنیداری (Auditory)
یادگیرندگان شنیداری زمانی عملکرد بهتری دارند که اطلاعات را بشنوند. آن‌ها از گوش دادن به سخنرانی‌ها، پادکست‌ها، فایل‌های صوتی، گفت‌وگوها و حتی مرور بلند اطلاعات بهره‌مند می‌شوند. این سبک در آموزش از راه دور نیز بسیار مؤثر است.
مثال: فردی با سبک یادگیری شنیداری ممکن است برای یادگیری زبان انگلیسی از پادکست‌ها و فایل‌های صوتی استفاده کند، چون بهتر از طریق شنیدن کلمات و تلفظ‌ها آن‌ها را به خاطر می‌سپارد.
۳. سبک یادگیری جنبشی (Kinesthetic)
این افراد زمانی بهتر یاد می‌گیرند که درگیر فعالیت‌های فیزیکی شوند یا به‌صورت عملی با مفاهیم سروکار داشته باشند. آن‌ها از طریق لمس، حرکت، انجام پروژه‌ها و تجربیات واقعی یاد می‌گیرند. یادگیری برای آن‌ها باید حسی و ملموس باشد.
مثال: دانش‌آموزی با سبک جنبشی برای یادگیری فیزیک ممکن است از انجام آزمایش‌های عملی در آزمایشگاه یا ساخت مدل‌های فیزیکی لذت ببرد و بهتر یاد بگیرد.
۴. سبک یادگیری خواندنی/نوشتنی (Reading/Writing)
در مدل توسعه‌یافته‌ی VARK، سبک چهارمی نیز معرفی شده است که شامل یادگیری از طریق مطالعه متون و نوشتن است. این افراد با خواندن و نوشتن بهتر مفاهیم را درک و به خاطر می‌سپارند. اگرچه این سبک با دیداری و شنیداری هم‌پوشانی دارد، اما تمرکز آن روی کلمات نوشتاری است.
مثال: یک فرد با این سبک یادگیری ممکن است برای مرور یک درس، مطالب آن را خلاصه‌نویسی کند یا چندین بار بخواند و یادداشت بردارد تا آن را به خوبی یاد بگیرد.
سبک یادگیری و ترجیح یادگیری شما چیست؟
اگر هنوز در رابطه با سبک یادگیری خود اطلاعاتی ندارید، با در نظر گرفتن سناریوی زیر می توانید سبک یادگیری خود را شناسایی کنید.
تصور کنید می خواهید در رابطه با چیزی به یک فرد خاص شکایت کنید. به کدام یک از شیوه های زیر این کار را انجام خواهید داد: آیا دوست دارید به چشمان فرد نگاه کنید؟ (بینایی)، آیا دوست دارید با صدای بلند پشت تلفن با وی حرف بزنید؟ (صوتی)، دوست دارید با چکش روی میز بکوبید؟ (جنبشی)، یا یک ایمیل کوچک و تند می نویسید؟ (خواندنی و نوشتاری).
خودتان را در یک وضعیت ناراحت کننده در نظر بگیرید. اگر در یک روستای دور و غریب گم شده باشید چه کاری انجام می دهید؟ ازیک نقشه استفاده می کنید؟ (بینایی)، از کسی سوال می پرسید؟ (صوتی)، راه می روید تا مسیر را پیدا کنید؟ (جنبشی)
چه سبک از ارائه را ترجیح می دهید؟ به آخرین ارائه ای که داشتین رجوع کنید. ارائه نمودار آمار و ارقام (بینایی)، همانند مجریان صحبت کردن (صوتی)، یا مشارکت مخاطبان در بحث (جنبشی).
راهکارهای بهبود یادگیری
فهم و درک درست سبک های یادگیری و اینکه بدانید سبک یادگیری شما چیست، باعث می شود در هر سبکی هستید بتوانید به طور موثر یادگیری خود را ارتقا دهید و از سبک یادگیری خود به نحو احسن استفاده کنید.
نکته: این مقاله فقط یک نوع دل سبک یادگیری را توصیف می کند. سبک های دیگر یادگیری مانند مدل 4MAT نیز وجود دارد که می توانید به آن هم نگاهی بیاندازید.
مدل VAK در نزد معلمان و مربیان از محبوبیت خاصی برخوردار است. چیزی که مهم است این است که شما باید ترکیبی از این سبک ها را در آموزش های خود استفاده کنید تا برای همگان قابل فهم باشد.
یکی از انتقاداتی که به این رویکرد می شود این است که تحقیقات جدید نشان داده اند که افراد به ندرت از یک کانال یاد می گیرند و معمولا در دنیای واقعی ما ترکیبی از این سبک ها را استفاده می کنیم. و شواهد بسیار کمی وجود دارد که نشان دهد ما با استفاده از سبک قالب بهتر یاد می گیریم. همچنین نباید از نقش دیگر عوامل مانند انگیزش، توانایی طبیعی یادگیری، علاقه به موضوع و محیط و … غافل شد. در جدول زیر روش هایی ارائه شده است که شما می توانید برای ارتقا یادگیری افراد با سبک های یادگیری مختلف به کار ببرید.
بینایی | صوتی | جنبشی |
برای یادگیرندگان این سبک از نمودارها، تصاویر، نقشه ها و مفهوم سازی تصویری استفاده کنید. | برای یادگیرندگان این سبک کلمات کلیدی را تکرار کنید و برای مفهوم بیشتر از داستانها، حکایت ها و مثال های مختلف اسفاده کنید. | برای یادگیرندگان این این سبک از فعالیت های جنبشی، حرکتی و تمرین های عملی و نشان داده عینی استفاده کنید. |
یک ابزار بسیار سودمند برای یادگیرندگان سبک بصری و خواندن و نوشتنی استفاده از تکنیک نقشه های ذهنی است که کمک می کند موضوعات پیچیده آسانتر هضم شوند. حتی این تکنیک را می توان با رنگ ها و تصاویر بیشتری غنی تر کرد.
ضرب المثل “یک تصویر خوب بهتر از هزار کلمه است” برای یادگیرندگان سبک بصری کاملا صادق است. برای آموزش به یادگیرندگان این سبک از ارائه تصویری استفاده کنید. برای این کار شاید مقاله ایجاد ارائه تصویری خلاقانه برای شما مفید باشد.
برای یادگیرندگان سبک صوتی، تماس تلفنی و ارائه کلامی و شرکت در بحث گروهی بسیار لذت بخش است. در این سبک تکنیک بارش ذهنی و داستان سرایی می تواند بسیار مفید باشد.
یادگیرندگان جنبشی بسیار علامند به کار گروهی هستند و تکنیک بازی نقش می تواند بسیار مفید باشد. ایجاد محیطی محرک و برانگیزاننده که بتوانند هر چیزی را تجربه کنند بسیار می تواند کمک کننده باشد. همچنین تجربیات تیم ساخته نیز می تواند بسیار کمک کننده باشد.
بسیار عالی