ویژگی های افراد دارای تفکر انتقادی
ما در عصر “اخبار جعلی” و “حقایق جایگزین” زندگی می کنیم، به نظر می رسد که دروغ گفتن بخش مهمی از اخبار و سیاست است. به همین دلیل، بیان اینکه دقیقا چه اتفاقی در حال وقوع است دشوار است. در حال حاضر تفکر انتقادی یکی از مهارت های بسیار مهم و ضروری است که امروز در جعبه ابزار ذهنی به آن پرداخته ایم.
تفکر انتقادی چیست؟ و چرا مهم است؟
تفکر انتقادی را می توان در قالب توانایی اندیشیدن مستقل و منعطف نیز تعریف کرد. شفر و روبنفلد در مورد عادات و مهارت های تفکر انتقادی، مطالب مختلفی اشاره کرده اند و برای هر یک از مهارت‌های تفکر انتقادی، تعدادی فعالیت مشخص نموده اند که در زیر بررسی می کنیم.
تجزیه و تحلیل کردن
جداسازی یا تقطیع کل مطالب به بخش‌های کوچکتر برای درک موضوع، عملکرد ها و ارتباطات.
- من مطالب را جزء به جزء می خواندم.
- من همه چیز را دسته بندی می‌کردم.
اجرایی کردن استانداردها
قضاوت کردن بر اساس قوانین و شاخص های شخصی، حرفه ای و اجتماعی مصوب.
- من هر چیزی را بر مبنای …. قضاوت کردم.
تمایز قایل شدن
تشخیص شباهت ها و تفاوت های بین اشیا یا موقعیت ها و داشتن دقت بالا برای دسته بندی و رتبه بندی آنها.
- من تعداد زیادی …. را دسته بندی کردم.
- من اشیا مختلف را گروه بندی می‌کنم.
جستجوی اطلاعات
جستجوی مدرک، حقایق یا هر دانشی که از منابع مرتبط حاصل شود و جمع آوری داده های تاریخی، نظری و میدانی از همان منابع.
- من می دانستم که باید از …. مطالعه کنم.
- من به جستجو و یافتن داده اصرار داشتم.
استدلال منطقی
نتیجه گیری و جمع بندی بر اساس شواهد به دست آمده.
- من بر اساس اطلاعات بدست آمده از …. نتیجه گیری کردم.
- منطق من در این نتیجه گیری، …. بود.
پیش بینی کردن
پیش بینی اتفاقات و نتایج و عواقب متأثر از آن.
- من وقوع چنین نتیجه ای را برای …. پیش بینی می کردم.
- من برای … آماده می شدم (در انتظار به وقوع پیوستن چنین اتفاقی بودم).
تبدیل دانش
تغییر یا تبدیل جایگاه، ریشه و یا کاربرد مفاهیم در موضوعات مختلف.
- من مبانی را بر اساس …. بهبود بخشیدم.
- من متعجب می شدم، اگر موقعیت …. برای این اتفاق مناسب در نظر گرفته می شد.
در واقع، تفکر انتقادی باعث می شود تا شما از توانایی های خود به منظور پاسخ گویی استفاده کنید. این اتفاق موجب می شود تا انسان به جای اینکه یک دریافت کننده صرف در زمینه اطلاعات باشد، به یک یادگیرنده فعال تبدیل شود.
ویژگی های افراد دارای تفکر انتقادی
- روحیه ی پرسشگری دارند.
- خود نقد پذیرند.
- داوری و قضاوت آن ها به دور از تعصب و لجبازی است.
- هر چیزی را به سادگی و بدون تفکر ، نه می پذیرند و نه رد می کنند.
- از منابع مختلف اطلاعات مناسب و دقیقی درباره موضوع مورد نقد به دست می آورند.
- نسبت به مسایل دید وسیع و دقیقی دارند.
- به جنبه های مثبت و منفی مسئله توجه داشته و یک سونگر نیستند.
- قدرت تجزیه و تحلیل و استنتاج موضوعات مختلف را دارند.
- با ذهن باز و متفکرانه نسبت به مسایل اظهار نظر می کنند.
- معمولاً قدرت تشخیص درست از نادرست را دارند.
- گوینده ای متفکر و منطقی و شنونده ای فعال هستند.
- در حین این که کل موضوع را در نظر می گیرند، به جزئیات نیز توجه می کنند.
- به این مسئله واقفند که ممکن است حرف یا راه حل دیگران یا خودشان همیشه درست نباشد.
- چون به عاقبت کار می اندیشند، معمولاً فریب وعده های دیگران را نمی خورند.
- معمولاً به راحتی جذب گروه ها و افراد نمی شوند.
پرورش تفکر انتقادی
- نسبت به امور و پدیده های اطراف مان، حساسیت و دقت بیشتری داشته باشیم.
- دیده ها، شنیده ها و مطالعه خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و به سادگی آن ها را نپذیریم و رد نکنیم.
- درباره هر موضوعی با سوالات مناسب و مرتبط اطلاعات بیشتری به دست آوریم.
- مسایل، معمولاً راه حل های متفاوتی دارندف تحمیل راه حل خود، یا تحمل راه حل دیگران به عنوان یک راه حل قطعی، منطقی به نظرنمی آید.
- درباره مسائل پیش آمده، فکر کنیم و دچار احساسات و هیجان های شدید و کاذب نشویم و از قضاوت عجولانه، تعصب و خودرائی درباره موضوعات مورد بحث اکیداً بپرهیزیم.
- قبل از پاسخگویی به مسایل، فکر کرده سپس تصمیم گیری و عمل نماییم.
- مشوق خوبی برای مسئولانه فکر کردن خود و دیگران به خصوص کودکان باشیم.
- از عقاید و نظرات خود دفاع معقولانه و منطقی کرده و زود تسلیم نشویم.
- به دیگران اجازه بحث و اظهار نظر درباره موضوعات مختلف را بدهیم.
- جلسات گفتگو درباره مسائل اجتماعی و یا روزمره در خانواده و مدرسه ترتیب داده و همه را به شرکت فعالانه در این جلسات تشویق کنیم.
- برای رشد تفکر انتقادی در کودکان و نوجوانان مطالعه زندگینامه افراد نقاد مفید و مؤثر می باشد.
- فرآیند تفکر کودکان و نوجوان را بررسی و ارزیابی کنیم و در صورت نیاز از راهنمایی آنان دریغ نورزیم.
- به هر سوالی به راحتی پاسخ نگوییم بلکه با سوال کردن مناسب، مخاطب را در رسیدن به پاسخ کمک نماییم.
- در جلسات بحث و تبادل افکار از برچسب زدن، دستور دادن، سرزنش، نصیحت، قضاوت و مسخره کردن فکر دیگران اکیداً پرهیز نماییم.
- با برقراری امنیت و آرامش روانی و عاطفی و احترام به عقاید و نظرات کودکان و نوجوانان آنان را به شرکت در بحث و بیان اظهار نظر ترغیب و تشویق نماییم.
- با طرح سؤالات مناسب درباره موضوعات مختلف در خانه و مدرسه نظرات دیگران را جویا شده و آن ها را نیز در بحث و گفتگو شرکت دهیم.
- با دقت و حوصله به نظرات دیگران در خانه و مدرسه گوش کنیم تا بتوانیم با سوالات مناسب آن ها را برای نتیجه گیری صحیح تر راهنمایی کنیم.
- در صورت عدم مشارکت دیگران در بحث، شاید آن ها موضوع را درک نکرده اند، بیشتر توضیح دهیم تا بتوانند حضور فعال تری داشته باشند.
- در مقابل سؤالی که از ما می کنند، پاسخ از قبل تعیین شده ای نداشته باشیم، تا بهتر بتوانیم به نقد و بررسی تجزیه و تحلیل موضوع بپردازیم.
چگونه مهارت های تفکر انتقادی خود را تقویت کنید
این را در نظر داشته باشید که هیچکدام از ما همیشه تفکر انتقادی نداریم. ما بعضی اوقات به هر روشی به جز روش انتقادی، فکر می‌کنیم. به طور مثال هنگامی که کنترل شخصی ما تحت تأثیر خشم، غم یا خوشی قرار می‌گیرد، روش تفکر ما انتقادی نیست.
از سوی دیگر، اگر چه در حالات روحی مختلف، توانایی تفکر انتقادی تحت تأثیر قرار می‌گیرد اما خوشبختانه می‌توانیم با فعالیت های منظم توانایی تفکر انتقادی را بهبود بخشیده و آنها را در مواجهه با مسایل اعمال کنیم.
هنگامی که نظریه تفکر انتقادی را درک کردید، مهارت های این نوع تفکر را با تمرین و ثبات بیشتر بهبود دهید. این تمرین ساده را امتحان کنید تا بتوانید به صورت انتقادی فکر کنید.
به چیزی فکر کنید که شخصی به تازگی به شما گفته است. سپس از خود، سوالات زیر را بپرسید:
- چه کسی این مطلب را گفت؟
- کسی که او را می‌شناسید؟ شخصی در جایگاه قدرت و اختیار بالا؟ اهمیت دارد که جه شخصی این مطلب را گفته است؟
- آنها چه چیزی گفتند؟
- آنها حقیقت را گفتند یا نظراتی دادند؟ آیا آنها تمام حقایق را گفتند؟ آیا آنها چیزی را جا انداختند و نگفتند؟
- این مطلب را کجا گفتند؟
- در محفل عمومی بیان کردند یا محفل خصوصی؟ آیا اشخاص دیگر نیز شانسی داشتند تا جواب خود را به عنوان پاسخ جایگزین مطرح کنند؟
- چه زمانی این مطلب را گفتند؟
- قبل، در حین یا بعد از رویداد مهمی بوده است؟ اصلا زمان آن مهم بوده؟
- چرا آنها این مطلب را گفتند؟
- آیا آنها دلایل این اظهار نظر خود را توضیح دادند؟
- آنها چگونه و با چه حالتی اظهار نظر کردند؟
- آنها شاد، عصبانی، خشمگین یا غیر عادی بودند؟ این مطلب را نوشتند یا گفتند؟ متوجه شدید چه مطلبی پرسیده شد؟
- چه اهدافی را دنبال می کنید؟
یکی از مهم ترین ویژگی‌های تفکر انتقادی این است که شما تصمیم گرفته اید چه اهدافی را دنبال کنید و سپس بر اساس گستره ای از احتمالات تصمیم گیری کنید.
هنگامی که هدف خود را انتخاب کردید، آن را به عنوان نقطه شروع برای تمام شرایط آینده قرار دهید و پس از تفکر بر روی آن تصمیم گیری کنید. در زمان مناسب باید همکاران، خانواده و افراد نزدیک خود را از نیت خویش با خبر ساخته و بر اساس آن، هدف خود را دنبال کنید. شما باید نظم و ممارست خود را در پیگیری کار در هر شرایطی حفظ کنید تا بتوانید فرآیند تصمیم گیری را اجرانمایید.
با این وجود مسائلی وجود دارد که در مسیر تصمیم گیری افراد اثر می گذارند. مجموعه ای از علایق و تنفرها، رفتارهای نهادینه شده و الویت های شخصی که در طول زمان به افراد اضافه شده است. مطالبی که اشاره شد، مشخصه‌های انسان‌ها است. ما باید در فرآیند تفکر انتقادی به اکثر ویژگی های شخصیتی، الویت های شخصی و تعصبات خود آگاه باشیم و در هر قدم که لازم هستند به آنها اجازه ورود دهیم. این اتفاق می‌تـواند در مرحله قبل از تفکر انتقادی و با در نظر گرفتن تمام شرایط رخ دهد. این مرحله می‌تـواند در مرحله ارزیابی مجدد در مواجهه با موانع غیر منتظره باشد. هر چه ما بیشتر به ویژگی‌های خود آگاه بوده و نقاط ضعف و قدرت خود را بشناسیم، تفکر انتقادی ما بسیار کارآمدتر خواهد بود.