مهارت خودآگاهی در کودکان
مهارت خودآگاهی در کودکان به عنوان یکی از مهارت‌های ده‌گانه زندگی، از جمله مهارت‌هایی است.
مهارت خودآگاهی در کودکان اگر از همان ابتدای رشد کودک پرورش یابد، وی را از بسیاری مسائل مصون نگه خواهد داشت و سبب خواهد شد کودک در آینده نسبت به همسالان خود در زمینه‌های مختلف اجتماعی عملکرد بهتری داشته باشد. در این مقاله به تعریف خودآگاهی، فواید خودآگاهی و اهمیت آن در کودکان پرداخته شده است و در آخر توصیه‌هایی جهت ارتقای این مهارت در کودکان ارائه شده است.
تعریف مهارت خودآگاهی در کودکان
خودآگاهی عبارت است از توانایی شناخت و آگاهی از خصوصیات، نقاط قوت و ضعف، خواسته‌ها، ترس‌ها و بیزاری‌ها. به عبارتی دیگر، خودآگاهی یعنی آگاهی یافتن و شناخت اجزای وجود خود، شناخت اجزایی همچون خصوصیات ظاهری، احساسات، افکار، باورها، ارزش‌ها، اهداف، گفتگوهای درونی و نقاط قوت و ضعف خود.
فواید خودآگاهی
خودآگاهی فواید گوناگونی در بزرگسالی فرزندانمان خواهد داشت. هر چه شخص خود را بهتر بشناسد، بهتر می‌تواند آنچه را که هست، بپذیرد یا تغییر دهد. زمانی که شناختی واقعی از خود نداشته باشد، خود را به دست اطرافیان خواهد سپرد. در نتیجه، این نیروهای بیرونی شخصیت او را شکل می‌دهند. از طرفی در صورتی که شخصیت، بر اساس نیروهای بیرونی شکل گرفته باشد، بسیار شکننده و در حال تغییر خواهد بود. در این شرایط، شخص در کشمکش‌های درون خویش باقی خواهد ماند. رشد خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا دریابد که تحت استرس قرار دارد یا نه. از این رو، خودآگاهی پیش‌شرطی ضروری برای روابط اجتماعی و بین‌فردی مؤثر و همدلانه است. شناخت خود و آگاهی از مفهوم درونی و ذهنی خویش به عنوان یک شخص، می‌تواند فرد را در رویارویی با مشکلات و مسائل زندگی یاری دهد.
اهمیت خودآگاهی در کودکان
در سنین کودکی نیز این مهارت خود را به خوبی نشان می‌دهد. تفاوت‌های گسترده‌ای میان کودک دارای مهارت خودآگاهی با کودکی که فاقد آن است، مشهود است. برای مثال: خودآگاهی برای موفقیت تحصیلی کودک و رشد عاطفی و اجتماعی او بسیار حیاتی است. این مهارت سبب می‌شود تا کودکان قادر باشند به دقت عملکرد و رفتار خود را برای اینکه پاسخ مناسب به موقعیت‌های گوناگون اجتماعی بدهند، ارزیابی و قضاوت کنند. این مهارت فرد را قوی می‌سازد و کودکان را از گزند بسیاری از خطرات دور می‌سازد. با توجه به نتایج پژوهش‌ها، تنها کودکان قوی و دارای ذهنی باز و روشن می‌توانند در برابر سوءاستفاده به طور صحیح از خود دفاع کنند. کودکی که خودآگاهی بالایی دارد، وقتی در کتابخانه‌ای صحبت می‌کند که سایرین در حال مطالعه هستند، نسبت به صدای صحبت خود آگاه است و متناسب با شرایط با صدای بسیار آرامی صحبت خواهد کرد. کودک دارای مهارت خودآگاهی نیاز کودکان کوچک‌تر از خود را شناسایی می‌کند. برای مثال، دست آنها را هنگام عبور از خیابان می‌گیرد. همچنین، نسبت به اینکه رفتارهای او چگونه دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهد، آگاهی دارد. علاوه بر آن، قادر است احساسات خود را بیان کرده و نشان دهد. او توانایی اولویت‌بندی کردن امور خود را دارد. برای مثال می‌تواند بگوید اول این کار را انجام می‌دهم، سپس به سراغ کار دیگر می‌روم. چنین کودکی خوب تشخیص می‌دهد که چه مواردی لازم است که یاد بگیرد تا تکلیفی را با موفقیت به اتمام برساند. کودک خودآگاه نسبت به نقاط قوت و ضعیف خویش آگاه است.
آموزش مهارت خودآگاهی در کودکان
در جهت کسب این مهارت، والدین می‌توانند به کودکان خویش کمک کنند. در این راستا توصیه‌هایی به والدین و مراقبان کودک مطرح می‌شود. برای مثال:
- مهارت‌های تخمین زدن و پیش‌بینی کردن کودکان را تشویق کنید. از آنها سؤال‌هایی نظیر اینکه «در امتحان چگونه عمل خواهند کرد؟»، «چقدر ممکن است تکلیف آنها در منزل طول بکشد؟» و «چقدر بازی آ‌ها طول خواهد کشید؟» بپرسید و آن را ثبت کنید. سپس از آنها بخواهید به عقب برگردند و صحت پیش‌بینی‌های خود را ارزیابی کنند.
- فهرستی تهیه کنید تا بدین وسیله کودکان بهتر بتوانند تخمین بزنند که چگونه می‌توانند فعالیتی را به خوبی در منزل به پایان برسانند. از سیستم درجه‌بندی استفاده کنید و وقتی کودک خودارزیابی مناسبی داشت، به وی پاداش دهید. از کودکان بخواهید تا خود را ارزیابی کنند و خودتان نیز به آنها نمره دهید. سپس، نمره‌هایی را که از عملکرد آنها دارید با یکدیگر مقایسه کنید. روش‌هایی را که به وسیله آن ایشان را ارزیابی نموده‌اید، برایشان توصیف کنید. برای کودکان کم‌سن و سال از ارزیابی تصویری استفاده کنید. سپس، از آنها بخواهید که به همان شیوه عمل کنند.
با توجه به آنچه گفته شد، خودآگاهی مهارتی بسیار ضروری است که اگر از ابتدای کودکی در فرزندانمان تقویت شود، از بسیاری از مشکلات کودکی و بزرگسالی پیشگیری خواهد کرد. در راستای تقویت این مهارت، به والدین توصیه‌هایی ارائه شد که با استفاده از آن به ارتقای خودآگاهی در کودک خویش بپردازند.