چند بازی برای کودکان بیش فعال، سرگرمی برای بیش فعالی

والدین و متخصصین زیادی ساعت ها وقت خود را صرف پیدا کردن بازی برای کودکان بیش فعال و سرگرمی هایی برای تمرکز و نقص توجه کودکان بیش فعال می کنند. شیوع بیش فعالی (ADHD) رو به افزایش است اما والدین از کاربرد داروهای روانپزشکی برای کودکان خود هراس خاصی دارند. چه بسا دارو درمانی تنها اثر مقطعی داشته باشد. لذا کار بر روی درمان های روانشناختی و غیر دارویی ضروری به نظر می رسد. در این مقاله از جعبه ابزار ذهنی چند بازی ساده برای کودکان بیش فعال معرفی کرده ایم. همچنین قبل از ادامه مطالعه این مقاله می توانید با استفاده از تست بیش فعالی کودکان از وجود این اختلال در فرزند خود آگاه شوید.

خصوصیات و نشانه های كودكان بیش فعال

• دائما به این طرف و آن طرف می دود و از اشیا بالا می رود.
• نمی تواند آرام در یكجا بنشیند و مدام می جنبد.
• نمی تواند بر تكالیف مدرسه و یا سایر كارها برای مدت طولانی تمركز كند.
• بدون اینكه عواقب کاری را در نظر بگیرد، غالبا دست به كارهای خطرناك می زند. مثل دست زدن به بخاری و سوختن، پریدن به وسط خیابان و یا بالا رفتن از نرده ها.
• اغلب پیش از اتمام سوال، جواب از دهانش بیرون می پرد.
• اغلب به سختی تحمل انتظار را دارد.
• وسط حرف دیگران می پرد.
• حرف شنوی كمی دارند. به اصطلاح نافرمان هستند.
• مرتب از جای خود بلند می شود ودر كلاس راه می رود یا بدون اجازه صحبت می كند.
• حین درس به سخنان معلم گوش نكرده به كار دیگری می پردازد.
• علائم عدم دقت وتمركز حواس را نشان می دهد.
• اغلب قادر نیست كاری را كه شروع كرده تمام كند.
• غالبا به نظر می آید به مطالب درسی گوش نمی كند.
• اختلال حافظه و تفكر در یادگیری از خود نشان می دهد.
• غالبا قبل از تفكر اقدام به عمل می كند.
• دائما از فعالیتی به فعالیت دیگری می پردازد.
• غالبا در كلاس، دیگران را باصدای بلند صدا می زند و با آن ها حرف می زند.
• درسازمان دادن به كارها با مشكل رو به رو است.
• دربازی ها و فعالیت های گروهی نمی تواند منتظر نوبت باشد.
• به نظارت فرامان در كارها نیاز دارد .
• در خلال خواب دائم در تقلا وتكان خوردن است.
• اغلب وسایل لازم برای انجام تكالیف مدرسه و یا فعالیت های داخل خانه را گم می كند مثل مداد، كتاب.
• دچارعقب ماندگی ذهنی یا مشكلات عاطفی نیست.
• معمولا از نظر ظاهر و لباس كثیف و ژولیده بوده ولباس های خود را پاره می كند.
• اعتماد به نفس آنها پایین است چون دائما از طرف اطرافیان طرد می شوند.
• اضطراب به دلیل حواس پرتی در بیش فعال ها زیاد است.
• بیش فعالی زمینه ارثی دارد .
• سازگاری آنها خوب است چون احساس خطر می كنند.
• افراد بیش فعال ترسو هستند.
• %۹۰ افراد بیش فعال مادرانی افسرده دارند واحساس گناه می كنند.

بازی درمانی کودکان بیش فعال

کودک بیش فعال، معمولا یک بازی یا یک فعالیت را تا آخر به سرانجام نمی رساند و در نیمه راه رها می کند اما به هر حال کودکان در سن مدرسه، برای یادگیری درس های خود و انجام تکالیف شان، نیازمند حدی از توجه و تمرکز هستند و اگر کودک نتواند توجه و تمرکز خود را کنترل کند، در یادگیری و انجام تکالیف خواندن، نوشتن و ریاضی دچار مشکل می شود.

بدترین تنبیه برای کودک بیش فعال، این است که از او بخواهید کاری انجام دهد که نیاز به توجه و تمرکز داشته باشد؛ مثلا به او بگویید بیا با هم این مسئله ریاضی را حل کنیم. در این حالت معمولا کودک حاضر است هر کار دیگری بکند، به غیر از تمرکز روی آن مسئله ریاضی. در موارد بسیار شدید باید ضمن بازی درمانی از دارو درمانی نیز استفاده کرد.

بازی هایی مانند پازل، راه رفتن بر روی تخته‌های تعادلی، مسدود کردن نخود و لوبیا و تشکیل‌خانه، نقاشی و فعالیت‌های بدنی را در درمان اختلال بیش فعالی و فقدان توجه می توانند موثر باشند. بازی‌هایی مانند پازل موجب تمرکز مبتلایان به این اختلال می‌شود، بنابراین استفاده از پازل‌ها می‌تواند مشکل عدم یادگیری در این کودکان را که بخشی از آن به عدم تمرکز مربوط شود برطرف کند.

استفاده از مداد رنگی و نقاشی، راه‌ دیگری برای درمان اختلال بیش فعالی و فقدان توجه است. باید از بازی‌ها و شیوه‌های کم خطر در درمان کودکان بیش فعال استفاده کرد چرا که آنها دچار نقص توجه هستند و بازی‌هایی که نیاز به توجه دارند را نمی‌توانند انجام دهند.

همچنین می‌توان برای بالا بردن تمرکز و دقت این کودکان یک صفحه حاوی مطلبی ورزشی به کودک بدهیم و از او بخواهیم تا دور تمام کلمات «توپ» خط بکشد.

برای کنترل انرژی مبتلایان به اختلال بیش فعالی و فقدان توجه باید از ورزش‌هایی که پریدن در آن‌ها زیاد است استفاده کنیم.

مقاله مرتبط: مرکز بازی درمانی در تهران

بازی درمانی کودک محور مبتنی بر رابطه کودک – والد (CPRT)

با استفاده از گروه های کوچک، اصول ومهارت های اولیه بازی درمانی کودک محور به والدین آموزش داده می شود. در بازی درمانی کودک محور ارتباط درمانی والد وکودک بر حل مشکل متمرکز است تا ارتباط بین کودک و والد افزایش یابد. بازی یک روش اولیه کودکان برای بیان کردن خودشان می باشد، بنابراین در سی پی آر تی بازی به عنوان وسیله ای برای تسهیل تعامل وافزایش ارتباط بین کودک و والد بکار برد و والدین مهارت های جدید را در ۳۰ دقیقه بازی هفتگی تمرین می کنند و تجربیات خود را به گروه گزارش می کنند.

اهداف و مقاصد بازی درمانی کودکان بیش فعال

اهداف برای والدین

• یادگیری اصول و مهارت های بازی درمانی کودک محور
• یادگیری چگونگی تشویق خودمداری، مسئولیت پذیری و اعتماد به نفس در کودکان
• رشد درک و نگرش واقع بینانه نسبت به خود و کودک
• افزایش پذیرش خود و اعتماد به نفس والدین در توانایی های خود
• رشد مهارت های فرزندپروری موثر بر اساس تکامل راهکارهای مناسب

اهداف بازی درمانی برای کودکان

• تجربه کردن مثبت تر احساسات عزت نفس از طریق بازی، ارزش، اعتماد به نفس و شایستگی از طریق احساس پذیرش، درک
• تغییر هرگونه برداشت های منفی احساسات، نگرش ها و رفتار والد از طریق اعتماد و احساس امنیت
• کاهش یا از بین بردن رفتار مشکل ساز
• رشد منبع درونی کنترل (کنترل خود)، تبدیل به خود مداری بیشتر، مسئولیت پذیری کارها و در نهایت روش های مناسب در بیان و برآوردن نیازها
• رشد موثر مهارت های حل مسئله

اهداف برای رابطه والد و کودک

• تقویت رابطه والد و کودک و پرورش حس اعتماد، امنیت و نزدیکی برای والد و کودک
• بهبود تعاملات خانواده و ابراز محبت
• افزایش سطح شادی و لذت بین والد و کودک
• بهبود مقابله با استرس و حل مشکل

مطالعات حاکی از این است که بازی درمانی باعث کاهش معنی دار شدت علائم بیش فعالی همراه با کمبود توجه، بیش فعالی، کمبود توجه، خطاهای پاسخ دهی و افزایش معنی دار زمان پاسخ دهی می شود. در واقع می توان از بازی درمانی به عنوان یک روش درمانی موثر برای کودکان و نوجوانان مبتلایان به ADHD بهره برد.

بلین به بررسی تاثیر بازی درمانی شناختی رفتاری در حل مشکلات مبتلایان به ADHD پرداخت که نتایج وی نیز حاکی از تاثیر معنادار بازی درمانی در بهبود مشکلات ناشی از این اختلال بود.

مور نیز به منظور افزایش مهارت کودکان مبتلا به ADHD از نوعی تمرین چشمی شبه بازی استفاده نمود. نتایج آن نشان داد که با گذشت زمان، تکانش گری چشم های این کودکان کاهش یافته، تمرکز وتوجه افزایش داشته و مهارت های گوش دادن در این کودکان بهتر می گردد.

مقاله مرتبط: عواقب درمان نکردن بیش فعالی در کودکی

بازی های مناسب برای کودک بیش فعال – بازی درمانی کودکان بیش فعال

بازی با لیوان آب

یک لیوان آب سرخالی به کودک می دهیم و از او می خواهیم مسافت حدود یک متر را با این لیوان برود و برگردد و مواظب باشد که آب از لیوان نریزد. این بازی تمرکز و برقراری، حفظ تعادل بین دست و پا و چشم کودک مان را قوی می کند و باعث می شود که نوشتن از روی کتاب برای کودک آسان شود. بعد از چند روز، به یک مرحله سخت تر می رویم و از کودک می خواهیم که با همان لیوان آب از سه یا چهار پله بالا و پایین برود.

بازی فوت کردن شمع

از کودک می خواهیم، شمعی را که روشن کرده ایم فوت کند، بدون خاموش شدن شعله، یعنی فقط شعله شمع حرکت کند ولی خاموش نشود. این بازی هم ممکن است مثل بازی های دیگر برای بچه ها سخت باشد ولی کودک شما با تمرین و تشویق موفق به انجامش می شود.

بازی با برگ کاغذ

برای افزایش تمرکز در خوب گوش دادن و نوشتن دیکته، در کودکانی که این اختلال را دارند، می توانیم از یک بازی استفاده کنیم؛ به این ترتیب که یک برگه کاغذ جلوی دهان مان می گیریم و کلمه ای را به آرامی می گوییم و از کودک بخواهیم آن کلمه را به ما بگوید. دلیل کاغذ گرفتن جلوی دهان، جلوگیری از لب خوانی کودک است. اگر لب خوانی کند، دیگر توجه و دقتی به خوب گوش دادن نمی کند.

این بازی ها، برخلاف ظاهر ساده ای که دارند، برای بچه هایی که دچار بیش فعال، نقص توجه اند، خیلی سخت هستند، چرا که این بازی ها تاثیر مستقیمی روی مغز بچه ها می گذارند و باعث ایجاد تمرکز و تقویت حافظه و دقت آن ها می شوند.

معمولا بچه های خیلی زود از انجام این بازی ها خسته می شوند که این خستگی را می توانیم با شاد کردن محیط بازی و فشار نیاوردن به کودک کمتر کنیم. ممکن است کودک وقتی می خواهد برای اولین بار این بازی ها را انجام دهد، متوجه توضیحات شما نشود و حوصله اش برود و اشتیاقی به بازی پیدا نکند.

در این شرایط بهتر است شما اول این بازی را انجام دهید تا برای کودک قابل فهم شود. می توانیم از فرزندان دیگر در خانه یا دوستان کودک یاری بگیریم و به صورت نوبتی این بازی ها را انجام دهیم.

مقاله مرتبط: بازی های افزایش توجه و تمرکز کودکان بیش فعال

راه رفتن روی جدول

با کودک خود به کوچه بروید و از او بخواهید، مسافتی را روی جدول کنار کوچه یا خیابان راه برود و دست های خود را باز نگه دارد، این بازی کمک زیادی به حفظ تعادل بدن و تمرکز او دارد.

بازی با توپ تخم مرغی

یک توپ تخم مرغی را روی میزی به طول تقریبا یک متر بگذارید. خود شما در یک طرف میز و کودکتان سمت دیگر میز بنشینید و این توپ را با کمک فوت کردن به سمت مقابل هدایت کنید، طوری که توپ به جای دیگری نرود و اگر هم رفت، با کمک فوت آن را به مسیر درستش برگردانید.

معرفی برخی بازی های توجه و تمرکز برای کودکان بیش فعال

بازی یخ‌زدگی

خیلی سخت می‌توان کودک بیش فعال را برای چند ثانیه سر جایش نگه داشت و نشاند. به او بگویید که می‌خواهید بازی یخ‌زدگی کنید. این بازی بدین صورت است که او شروع به بازی و فعالیت می‌کند و وقتی شما می‌گویید: «یخ بزن»، او در همان حالت برای چند ثانیه باقی می‌ماند ـ برای شروع از ۱۰ ثانیه شروع کنید. اگر او توانست در این حالت باقی بماند، نوبت به شما می‌رسد ولی اگر نتوانست، آن‌قدر باید این بازی را ادامه دهید تا بتواند به مدت ۱۰ ثانیه یخ بزند.

حال اگر دیدید که این روش برای کودکتان پاسخگو نیست و از این بازی خسته شده، روند بازی را عوض کنید؛ یعنی اگر او نتوانست برای مدت ۱۰ ثانیه در حالت یخ‌زدگی باقی بماند، به او بگویید: «نه نشد! حالا نوبت من است.» با این روش او در ادامه بازی، تلاش بیشتری برای یخ‌زدگی خواهد کرد. وقتی او توانست برای ۱۰ ثانیه یخ بزند، روند بازی را تغییر داده و بگویید: «حالا می‌خواهیم یک نمایش افسانه‌ای بازی کنیم. تو در حالت خواب یا یخ‌زدگی باقی می‌مانی تا من تو را ببوسم یا به تو فوت کنم و آن وقت تو از این حالت خارج می‌شوی.»

بازی‌های نشسته پشت میز

با کودکتان پشت میز نشسته و با او بازی مشترکی کنید. مثلاً با هم با شور و اشتیاق یک پازل حل کنید یا یک تصویر نقاشی را رنگ کنید یا با رنگ‌انگشتی بازی کنید یا مثلاً قایقی ساخته و داخل ظرف آب بیندازید و قایق‌بازی کنید یا حباب بسازید یا به او اجازه دهید که آب را از یک بطری به بطری دیگری بریزد.

این کار به کودک یاد می‌دهد که یک جا نشسته و تمرکز کند.

فقط شما می‌بایست آن دسته از بازی های توجه و تمرکز را انتخاب کنید که در او انگیزه ایجاد کرده و نقش تشویقی داشته باشد. نوع رابطه شما نیز با او تعیین‌کننده است. شما باید زمان بیشتری را با او صرف کرده و حوصله به خرج دهید و او را به خاطر فعالیت‌های موفقیت‌آمیزش تشویق و تحسین کنید.

بازی همراه با موسیقی

کودکان مبتلا به بیش فعالی اغلب نیاز به یادآوری برای تمرکز روی تکالیفشان دارند. تحقیقات نشان داده که موسیقی و بازی های توجه و تمرکز کمک زیادی به سازماندهی فضا و زمان می‌کند. بنابراین، یکی از روش‌های یادگیری و حافظه برای کودکان مبتلا به بیش فعالی، بازی همراه با موسیقی است؛ یعنی تکالیف او را با موسیقی و آهنگ به او یادآور شوید تا او به کارهای روزمره‌اش بپردازد. بدین منظور می‌توانید بازی آدم‌آهنی کنید. در این بازی می‌گویید: «تو یک آدم‌آهنی هستی و من هر برنامه‌ای را که برای تو می‌گویم یا برایت می‌نویسم، اجرا می‌کنی. حالا شروع کن. دو قدم به عقب. حالا بچرخ و یک قدم به سمت راست، یک قدم به جلو، جلوی پایت یک اسباب بازی است. آن را بردار. یک قدم به چپ. حالا آن را توی جعبه اسباب بازی‌ها بینداز.» یا «تو یک آدم‌آهنی هستی که لباس‌های کثیف را از لباس‌های تمیز جدا کرده و کشو را مرتب می‌کند». این بازی می‌تواند همراه با موسیقی باشد که بر تمرکز کودک اثر بسیار خوبی می‌گذارد.

بازی ایفای نقش شخصیت‌های داستان

اگر قبل از خواب در حال خواندن کتاب هستید و هنوز سطح انرژی کودک بالا است، می‌توانید بخشی از داستان را به صورت نمایش با هم اجرا کنید: با هم بخزید، خودتان را به جای پلنگ قصه بگذارید یا به او بگویید که نقش پرنسس قصه را بازی کرده و اتفاقات داستان را اجرا کنید. این فعالیت جسمانی به کودک کمک می‌کند تا هم انرژی‌اش را در جهت مثبت به کار گیرد و هم به روی حرکات خود هماهنگ با متن داستان تمرکز داشته باشد. به علاوه، او می‌تواند ماجراهای داستان را برای چند دقیقه در حافظه‌اش حفظ کرده و به اجرا رساند.

بازی بدون صدا حرف بزن

کودکتان را تشویق کنید که از تکنیک گفتار درونی در بازی‌ها و عملکردهایش استفاده کند و برای خودش توضیح دهد که الآن در حال انجام چه کاری است و بعد چه کار خواهد کرد؟ مثلاً می­گوید: «من دارم یک برج درست می­کنم. یک بلوک، دو بلوک و… آه! نه! ریخت. اشکال ندارد، دوباره درست می‌کنم».

خود شما در یاددهی این تکنیک به کودکان نقش اساسی دارید.

شما نیز در انجام کارهای روزمره از این تکنیک استفاده کنید.

مثلاً هنگام پختن ماکارونی بگویید: «خب، الآن من نیاز به یک قابلمه بزرگ دارم. حالا درون آن آب و نمک م‌ ریزم و می‌گذارم تا بجوشد. حالا وقت سس است.»

با توجه به اینکه مطالعه در رابطه با بازی های کودکان بیش فعال و سرگرمی های کودکان بیش فعال بسیار می تواند کمک کننده باشد، این نکته را مدنظر قرار دهید که درمان بیش فعالی یک درمان چندبعدی متشکل از دارودرمانی، توانبخشی توجه و تمرکز، روان درمانی و علم تغذیه و ورزش است.