اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟
اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) یک مشکل روانی است که بر نحوه‌ی درک فرد از خودش و ارتباط او با دیگران تأثیر می‌گذارد. افرادی که به این اختلال دچارند، نیاز شدید و مداومی دارند که دیگران را تحت تأثیر قرار دهند یا حس مهم بودن داشته باشند. این نیاز ممکن است آن‌قدر شدید باشد که به رفتارهای آسیب‌زننده منجر شود و به خود فرد یا اطرافیانش لطمه بزند.
نام این اختلال از شخصیت “نارسیسوس” در اساطیر یونانی گرفته شده است؛ شکارچی‌ای که آن‌قدر شیفته‌ی زیبایی خودش بود که مدام به تصویرش در آب نگاه می‌کرد و در نهایت از شدت این وسواس جان داد.
اگرچه واژه «خودشیفتگی» معمولاً به ظاهر فیزیکی نسبت داده می‌شود، اما NPD فقط مربوط به ظاهر نیست. این اختلال ممکن است به ویژگی‌هایی مثل هوش، جذابیت، توانایی هنری، مهارت‌های ورزشی، ثروت، قدرت یا موفقیت هم مربوط باشد.
شیوع اختلال شخصیت خودشیفته
کارشناسان دقیق نمی‌دانند این اختلال تا چه اندازه شایع است. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که حدود ۰.۵ تا ۵ درصد از مردم آمریکا ممکن است به آن مبتلا باشند. حدود ۵۰ تا ۷۵ درصد موارد مربوط به مردان است.
با این حال، بسیاری از افراد باورها یا رفتارهای خودشیفته‌وار خود را پنهان می‌کنند (که گاهی با عنوان «خودشیفتگی پنهان» شناخته می‌شود). به همین دلیل، برآورد دقیق مبتلایان به این اختلال دشوار است.
با همسر خودشیفته چگونه برخورد کنیم؟
علائم و علل خودشیفتگی
اختلال شخصیت خودشیفته، نحوه‌ی تفکر فرد درباره‌ی خودش و نحوه‌ی ارتباطش با دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال فقط درباره‌ی ظاهر نیست؛ افراد مبتلا اغلب نیازها، خواسته‌ها و اهداف خود را بر هر چیز دیگری مقدم می‌دانند، بی‌آنکه به تأثیر رفتاری‌شان بر دیگران توجه کنند.
علائم اختلال شخصیت خودشیفته
علائم این اختلال بیشتر در قالب افکار، احساسات و رفتارها دیده می‌شود. طبق راهنمای تشخیصی انجمن روان‌پزشکی آمریکا (DSM-5-TR)، نه ملاک اصلی برای تشخیص وجود دارد. این علائم برای دیگران ممکن است به‌صورت زیر بروز پیدا کند:
- احساس بزرگ‌منشی و اهمیت بیش از حد به خود
- اغراق در توانایی‌ها یا دستاوردهای خود
- تعریف و تمجید مکرر از خود و استانداردهای غیرواقعی داشتن
- خیال‌پردازی مکرر درباره‌ی مواردی مانند:
- موفقیت، قدرت، زیبایی، عشق بی‌نقص، هوش یا کمال شخصی
- باور به برتری
- فکر می‌کنند فردی خاص، منحصر‌به‌فرد یا برتر هستند
- معتقدند فقط با افراد خاص و «در حد خودشان» باید معاشرت کنند
- نیاز شدید به تحسین شدن
- عزت‌نفس شکننده
- تردید در خود، انتقاد از خود یا احساس پوچی
- وابسته به نظر دیگران بودن و دنبال تحسین گشتن
- احساس استحقاق و طلبکاری
- انتظار برخورد ویژه از دیگران
- عصبانیت در برابر بی‌توجهی دیگران یا پاسخ نگرفتن
- استفاده ابزاری از دیگران
- آگاهانه یا ناآگاهانه از دیگران سوءاستفاده می‌کنند
- رابطه برقرار می‌کنند تا جایگاه یا عزت‌نفس خود را بالا ببرند
- منافع خود را به دیگران ترجیح می‌دهند
- فقدان همدلی
- گفتن حرف‌هایی که ممکن است دیگران را آزار دهد
- بی‌توجهی به احساسات یا نیازهای دیگران
- پاسخ ندادن به محبت یا علاقه‌ای که دیگران نشان می‌دهند
- حسادت زیاد
- حسادت به موفقیت یا دارایی دیگران
- انتظار دارند دیگران به آنها حسادت کنند
- کم‌اهمیت جلوه دادن موفقیت دیگران
- تکبر و خودبرتر‌بینی
- رفتارهای از بالا به پایین یا تحقیرآمیز
- حرف زدن یا برخورد تحقیرآمیز و متکبرانه
افراد مبتلا ممکن است رفتارهای دیگری هم داشته باشند که به این علائم مربوط‌اند، مثل:
- ترس از آسیب‌پذیر بودن و تلاش برای پنهان کردن آن
- کناره‌گیری از دیگران برای پنهان کردن ضعف‌ها
- کمال‌گرایی، گاهی همراه با ترس شدید از شکست
- حساسیت شدید به انتقاد، طرد یا ناکامی
- دچار شدن به افسردگی شدید پس از شکست یا رد شدن
- واکنش‌های شدید احساسی مثل خشم یا عصبانیت هنگام انتقاد
- تظاهر به فروتنی برای پنهان کردن خودبزرگ‌بینی
- دوری از موقعیت‌هایی که ممکن است شکست بخورند، که این خود می‌تواند مانعی برای رشد و پیشرفت باشد
چه عواملی باعث اختلال شخصیت خودشیفته می‌شود؟
اختلال شخصیت خودشیفته یک مشکل سلامت روان است و کارشناسان دقیقاً نمی‌دانند چرا این اختلال ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به NPD معمولاً تفاوت‌های ظریفی در ساختار مغزشان دارند، اما هنوز مشخص نیست که این تفاوت‌ها علت اختلال هستند یا نتیجه آن.
فعلاً به نظر می‌رسد عوامل اصلی مؤثر در بروز NPD عبارتند از:
ژنتیک: احتمال ابتلا در افرادی که والدین یا نزدیکان مبتلا دارند بیشتر است.
مشاهده و تقلید: کودکان می‌توانند رفتارها و ویژگی‌هایی را ببینند، تقلید کنند و یاد بگیرند که بعدها به خودشیفتگی منجر شود.
تجربیات منفی دوران کودکی: تجربه‌های تلخ مثل آسیب روانی، رد شدن، بی‌توجهی یا نداشتن حمایت کافی در کودکی می‌تواند به شکل‌گیری ویژگی‌های خودشیفته کمک کند.
سبک فرزندپروری: پدر و مادرهایی که بیش از حد به کودک آزادی و توجه می‌دهند یا بیش از حد مراقب و محافظت‌کننده‌اند (مثل سبک «هلیکوپتری»)، ممکن است باعث شوند کودک توقع داشته باشد همان رفتار را همیشه دریافت کند و یاد نگیرد احساساتش را خودش کنترل کند. این موضوع می‌تواند به مشکلات در کنترل احساسات منجر شود.
فرهنگ: پژوهش‌ها نشان می‌دهد فرهنگی که در آن بزرگ می‌شوید می‌تواند احتمال ابتلا به NPD را تحت تأثیر قرار دهد. این احتمال در فرهنگ‌هایی که فردگرایی و استقلال شخصی بیشتر تشویق می‌شود بالاتر است. در مقابل، در فرهنگ‌هایی که حس اجتماع و همکاری جمعی بیشتر است، احتمال بروز NPD کمتر است.
پیامدهای اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟
این اختلال معمولاً همراه با مشکلات و اختلالات روانی دیگری دیده می‌شود. برخی از شایع‌ترین این اختلالات عبارتند از:
اختلالات خلقی یا اختلال دوقطبی: اضطراب و افسردگی در افراد مبتلا به NPD بیشتر دیده می‌شود. اختلال دوقطبی هم در این افراد شایع‌تر است.
سایر اختلالات شخصیت: مثل اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا اختلال شخصیت ضداجتماعی (ASPD).
اختلال بدریخت‌انگاری بدن: افراد خودشیفته ممکن است به طور همزمان دچار نگرانی‌های شدید درباره ظاهر و بدن خود باشند.
اختلالات مصرف مواد: گاهی افراد مبتلا برای فرار از واقعیت به مصرف الکل یا مواد مخدر روی می‌آورند. مواد محرک مثل کوکائین در این افراد بیشتر رایج است چون احساساتی را ایجاد می‌کند که آنها به دنبال آن هستند.
خودکشی یا افکار خودکشی: وقتی افراد مبتلا به NPD با شکست، رد شدن یا مشکلات مواجه می‌شوند، ممکن است دچار افسردگی شدید یا ناامیدی عمیق شوند. این رفتارها معمولاً تکانشی نیستند و بیشتر حالت جدی دارند. در نتیجه، این افراد احتمال بیشتری برای انجام خودکشی کامل دارند.
تشخیص و تست ها
چگونه اختلال شخصیت خودشیفته تشخیص داده می‌شود؟
یک پزشک یا متخصص سلامت روان، معمولاً روان‌پزشک یا روان‌شناس، با گفتگو و پرسیدن سوالاتی درباره زندگی شما و نحوه ارتباط با دیگران (خصوصاً خانواده، دوستان یا عزیزان) می‌تواند این اختلال را تشخیص دهد. آنها ممکن است شرایط مرتبط را هم تشخیص دهند یا سوالاتی بپرسند تا اختلالات مشابه را رد کنند.
کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، نسخه پنجم (DSM-5-TR)، فهرستی از ۹ معیار دارد که برای تشخیص NPD باید حداقل ۵ مورد از آنها در فرد دیده شود. هیچ آزمایش آزمایشگاهی یا تصویربرداری خاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد.
مدیریت و درمان اختلال شخصیت خودشیفته
اختلال شخصیت خودشیفته چگونه درمان می‌شود؟
درمان NPD معمولاً شامل نوعی روان‌درمانی (تراپی روانی) است.
برخی از رایج‌ترین انواع روان‌درمانی که برای این اختلال استفاده می‌شوند، عبارتند از (اما محدود به این‌ها نیستند):
- درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT)
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- درمان متاکاگنیتیو (متافکرانه)
- درمان گروهی
- درمان زوجین یا خانواده
با توجه به تنوع روش‌های درمانی، بهترین فرد برای راهنمایی شما در این زمینه، متخصص سلامت روان شما است. او می‌تواند درباره‌ی روش‌های مختلف توضیح دهد، به سوالات شما پاسخ دهد و بهترین نوع درمان متناسب با نیازهای شما را پیشنهاد کند.
داروها در درمان NPD
هیچ دارویی مستقیماً برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته وجود ندارد، اما داروها ممکن است برای درمان علائم همراه با اختلالات مرتبط مانند اضطراب یا افسردگی تجویز شوند. برخی از داروهایی که ممکن است در کاهش علائم شرایط مرتبط موثر باشند عبارتند از:
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای ضداضطراب (آنیگزولیتیک‌ها)
- داروهای ضدروان‌پریشی
- داروهای ضدتشنج (که عمدتاً برای کنترل تشنج به کار می‌روند، اما برخی مانند لاموتریژین می‌توانند به تثبیت خلق نیز کمک کنند)
چشم‌انداز / پیش‌آگهی اختلال خودشیفته
اگر من دچار اختلال شخصیت خودشیفته باشم، چه انتظاری باید داشته باشم؟
افراد مبتلا به NPD ممکن است خودشان از این موضوع آگاه نباشند و سال‌ها یا حتی دهه‌ها بدون شناخت بیماری زندگی کنند. اغلب علائم پس از یک رویداد یا شرایط استرس‌زا به طور کامل نمایان می‌شوند. نمونه‌هایی از این شرایط عبارتند از:
- تغییرات منفی مهم: مانند تنزل رتبه شغلی، از دست دادن شغل، ورشکستگی و غیره
- بحران‌های شخصی: مانند جدایی یا طلاق
- بحران‌های دیگر زندگی: بیماری‌های مرتبط با سن یا تغییراتی که توانایی زندگی مستقل را تحت تأثیر قرار می‌دهد، یا مرگ یک عزیز نزدیک
- شرایطی که خانواده یا عزیزان به فرد فشار می‌آورند تا به دنبال درمان برود
چشم‌انداز اختلال شخصیت خودشیفته چگونه است؟
پیش‌آگهی این اختلال به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
علائمی که دارید: برخی علائم ممکن است باعث شوند کمتر تمایل به کمک گرفتن داشته باشید. علائم مربوط به آسیب‌پذیری نیز ممکن است باعث شوند کمتر به دنبال تشخیص باشید.
شدت اختلال: در موارد شدید، این اختلال می‌تواند زندگی فرد را بسیار مختل کند. افراد با NPD شدید معمولاً پرخاشگرتر، مقابله‌جویانه‌تر و کمتر همدل هستند و کمتر دنبال درمان می‌روند.
مشکلات همراه: وجود اختلالات دیگر مثل اضطراب، افسردگی، سایر اختلالات شخصیت (به‌خصوص اختلال شخصیت ضداجتماعی) یا اختلالات مصرف مواد می‌تواند چالش‌ها را بیشتر کند.
با توجه به نقش عوامل مختلف، بهترین فرد برای صحبت درباره پیش‌آگهی شما، متخصص سلامت روانتان است که می‌تواند راهنمایی‌های لازم را به شما بدهد.
پیشگیری
آیا می‌توان از اختلال شخصیت خودشیفته پیشگیری کرد یا خطر ابتلا را کاهش داد؟ علت دقیق NPD هنوز کاملاً مشخص نیست و این اختلال ممکن است در خانواده‌ها ارثی باشد، بنابراین پیشگیری صددرصدی برای خود یا فرزندتان ممکن نیست.
اما ممکن است با سبک فرزندپروری مناسب و انطباق آن با موقعیت‌های مختلف، بتوانید خطر بروز آن را کاهش دهید. پزشک کودک یا متخصص رشد روانی کودکان می‌تواند شما را در این زمینه راهنمایی کند یا یک متخصص مناسب معرفی نماید.
زندگی با اختلال شخصیت خودشیفته
چگونه از خودم مراقبت کنم؟
اگر NPD دارید، ممکن است پذیرش تشخیص برایتان سخت باشد. علائم این بیماری ممکن است باعث شود بخواهید از پذیرش یا یادگیری درباره آن خودداری کنید. اما مهم است بدانید که درمان می‌تواند زندگی شما و روابطتان را بهتر کند و به شما کمک کند راحت‌تر ارتباط برقرار کنید و به موفقیت‌های شخصی یا حرفه‌ای برسید.
برخی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانید انجام دهید عبارتند از:
- مراجعه منظم به متخصص سلامت روان طبق برنامه تعیین شده. افراد مبتلا به NPD بیشتر احتمال دارد درمان را رها کنند که این در بلندمدت به ضررشان است.
- مصرف داروها طبق نسخه پزشک. این داروها می‌توانند به کنترل احساسات و علائم کمک کنند.
- خودداری از مصرف الکل یا مواد مخدر. هرچند ممکن است موقتا حالتان را بهتر کنند، اما در بلندمدت وضعیت شما را بدتر می‌کنند. مصرف همزمان دارو و الکل یا مواد دیگر ممکن است باعث تداخلات خطرناک شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم یا به دنبال درمان باشم؟
- طبق توصیه‌های متخصص سلامت روان خود به درمان ادامه دهید و ویزیت‌های پیگیری را انجام دهید.
- اگر تغییراتی در علائم خود مشاهده کردید یا داروها دیگر اثربخش نبودند، حتما به پزشک اطلاع دهید.
