افکار خودکشی چیست؟
افکار خودکشی زمانی هستند که فرد به مرگ یا خودکشی فکر می‌کند، آن را در ذهن مرور می‌کند یا درگیر این موضوع می‌شود. این افکار ممکن است گه‌گاهی ظاهر شوند یا آن‌قدر قوی باشند که تمرکز فرد را به‌طور جدی مختل کنند.
گاهی فرد آن‌قدر درگیر این افکار می‌شود که برای خودکشی برنامه‌ریزی می‌کند.
توصیف دقیق این افکار کار ساده‌ای نیست، چون برای هر فرد متفاوت است. برای مثال، ممکن است کسی شب‌ها با این فکر بخوابد که کاش صبح بیدار نشود، یا هنگام دیدن ماشینی با سرعت زیاد، تصور کند خودش را جلوی آن بیندازد. شدت این افکار از خفیف تا بسیار شدید می‌تواند متغیر باشد.
داشتن افکار خودکشی با اقدام به خودکشی تفاوت دارد، اما همچنان می‌تواند به روان فرد آسیب بزند و منجر به خودآزاری یا رفتارهای خطرناک شود.
اگر چنین افکاری دارید، صحبت کردن با کسی می‌تواند به بهبود وضعیتتان کمک کند و جلوی وخامت اوضاع را بگیرد.
یادتان باشد لازم نیست حتماً در بحران باشید؛ در هر زمانی می‌توانید با آن‌ها صحبت کنید.
افکار خودکشی چقدر رایج هستند؟
این افکار نسبتاً شایع هستند. در یک پژوهش مشخص شد که ۱۰.۶ میلیون بزرگسال در آمریکا (حدود ۴.۳٪ از جمعیت بزرگسال) افکار خودکشی را تجربه کرده‌اند. در میان کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال نیز ۱۸٪ گفته‌اند که به خودکشی فکر کرده‌اند.
تفاوت بین افکار خودکشی غیرفعال و فعال چیست؟
افکار خودکشی به دو شکل اصلی دیده می‌شوند که می‌توانند برای هر فرد متفاوت باشند:
افکار خودکشی غیرفعال: فرد به مرگ فکر می‌کند اما تمایلی به اجرای آن یا برنامه‌ریزی ندارد. مثل آرزو برای مردن یا دیگر بیدار نشدن.
افکار خودکشی فعال: فرد نه‌تنها به خودکشی فکر می‌کند، بلکه برنامه‌ای برای آن دارد. ممکن است رفتارهایی مانند دور شدن از دیگران، واگذاری وسایل ارزشمند یا نوشتن نامه خداحافظی نیز ظاهر شوند. این حالت معمولاً نیاز به درمان اورژانسی دارد.
تشخیص افکار خودکشی چگونه انجام می‌شود؟
روانشناس یا متخصص سلامت روان با پرسیدن سوال‌هایی درباره افکارتان، شدت آن‌ها و برنامه‌ریزی‌های احتمالی، این موضوع را بررسی می‌کند.
ابزارهای مختلفی برای ارزیابی وجود دارد اما تست قطعی‌ای برای پیش‌بینی خودکشی وجود ندارد. هدف از ارزیابی این است که علت بروز این افکار مشخص شود و بتوان درمان مناسب را انتخاب کرد.
- احساس خودکشی داشتن چه حسی دارد؟
- تجربه احساسات خودکشی برای هر فرد متفاوت است.
- ممکن است احساس کنید دیگر توان تحمل فشارها و احساسات سخت را ندارید. شاید حتی بیشتر از آن‌که بخواهید بمیرید، این حس را داشته باشید که دیگر نمی‌توانید این‌گونه به زندگی ادامه دهید.
- این احساسات ممکن است به‌تدریج در شما شکل بگیرند یا در لحظات مختلف شدت و ضعف پیدا کنند.
- بسیاری از افراد هم نمی‌دانند چرا چنین حسی دارند — و این کاملاً طبیعی است.
افکاری که ممکن است داشته باشید:
- احساس ناامیدی، انگار که زندگی دیگر هیچ معنایی ندارد
- گریه‌های مکرر و غرق شدن در افکار منفی
- رنجی شدید و طاقت‌فرسا که تصور پایان آن برایتان ممکن نیست
- احساس بی‌ارزشی، اینکه هیچ‌کس به شما نیاز ندارد
- حس درماندگی، انگار هیچ راهی جز پایان دادن به همه‌چیز باقی نمانده
- باور به اینکه دیگران بدون شما حال بهتری خواهند داشت
- حس جدا بودن از بدن خود یا بی‌حسی فیزیکی
- درگیر شدن ذهنی با موضوع مرگ
نشانه‌هایی که ممکن است تجربه کنید:
- اختلال خواب، مثل بیدار شدن‌های زودتر از حد معمول
- تغییر اشتها، اضافه یا کاهش وزن
- بی‌علاقگی به مراقبت از خود، مثلاً بی‌توجهی به ظاهر
- تمایل به تنهایی و دوری از دیگران
- فکر کردن به نوشتن وصیت‌نامه یا بخشیدن وسایل شخصی
- سختی در بیان احساسات و صحبت کردن با دیگران
- احساس نفرت از خود و کاهش شدید عزت‌نفس
- داشتن میل یا وسوسه برای آسیب زدن به خود
مقیاس سنجش افکار خودکشی
چندین پرسشنامه و مقیاس برای سنجش شدت این افکار وجود دارد. یکی از معروف‌ترین آن‌ها، مقیاس شدت خودکشی کلمبیا (C-SSRS) است. در این پرسشنامه، سوالاتی به‌صورت بله یا خیر پرسیده می‌شود، مثل:
- آیا آرزو کرده‌اید که مرده باشید یا دیگر بیدار نشوید؟
- آیا تاکنون به کشتن خود فکر کرده‌اید؟
- آیا برنامه‌ای برای انجام این کار دارید؟
- آیا اقدامی برای اجرای آن انجام داده‌اید؟ (مثل خرید وسیله، نوشتن یادداشت یا واگذاری وسایل)
پاسخ صادقانه به این سوالات بسیار مهم است، چون می‌تواند راه درمان و محافظت از شما را هموار کند.
علل احتمالی افکار خودکشی
چه عواملی ممکن است باعث این افکار شوند؟
گاهی علت مشخصی وجود ندارد، یا ممکن است چند عامل هم‌زمان در شکل‌گیری آن نقش داشته باشند. مهم‌ترین عوامل خطر عبارت‌اند از:
- عوامل زیستی (مثل ژنتیک یا ساختار مغز)
- شرایط فردی و اجتماعی (سن، تحصیلات، وضعیت اقتصادی و شغلی)
- مشکلات در روابط بین‌فردی
- رویدادهای ناگوار در زندگی
- گرایش جنسی یا هویت جنسیتی (مثلاً ترنس یا غیر دوتایی بودن)
- فشار و استرس زیاد
- مصرف مواد مخدر یا الکل
- اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا روان‌پریشی
مراقبت و درمان
افکار خودکشی چگونه درمان می‌شوند؟
درمان افکار خودکشی بسته به شدت و علت احتمالی آن متفاوت است. یکی از مهم‌ترین اهداف درمان، حفظ امنیت و جان فرد است. پزشک یا درمانگر ممکن است یک یا چند مورد از گزینه‌های زیر را توصیه کند:
- تدوین یک برنامه ایمنی شامل مهارت‌های مقابله‌ای و افرادی که در صورت بروز افکار خودکشی می‌توان با آن‌ها تماس گرفت
- درمان شناختی-رفتاری یا سایر روش‌های روان‌درمانی برای تقویت مهارت‌های کنار آمدن با بحران
- مصرف داروهای روان‌پزشکی در صورت نیاز
- شرکت در برنامه‌های درمانی بستری یا سرپایی در مراکز درمانی یا بیمارستان
اگر مراقب فردی هستید که افکار خودکشی فعال دارد، حتماً وسایل خطرناک مانند سلاح، داروهای غیرنسخه‌ای یا هر ابزار آسیب‌زننده‌ای را از دسترس او خارج کنید. اگر خودتان در حال درمان هستید، یادتان باشد این کار به معنای گرفتن دارایی شما نیست، بلکه اقدامی موقتی برای حفظ امنیت شماست.
چگونه با افکار خودکشی کنار بیایم؟
اگر همین حالا درگیر این افکار هستید، این توصیه‌ها می‌توانند کمک‌کننده باشند:
- با کسی که به او اعتماد دارید صحبت کنید؛ حتی اگر درباره خودکشی حرف نزنید، بودن در کنار یک فرد حمایتگر می‌تواند حالتان را بهتر کند.
- کاری انجام دهید که برایتان لذت‌بخش بوده، حتی کارهای کوچک مثل پیاده‌روی یا نوازش حیوان خانگی؛ این فعالیت‌ها حواس شما را به‌طور مثبت پرت می‌کنند.
- فقط به امروز و لحظه حال فکر کنید. فکر کردن به آینده ممکن است اضطراب‌زا و سنگین باشد.
- از مصرف الکل، مواد مخدر یا داروهای بدون تجویز پزشک خودداری کنید.
اگر افکار خودکشی درمان نشود، چه پیامدهایی دارد؟
- جدی‌ترین خطر درمان نکردن این افکار، اقدام به خودکشی و مرگ است.
- علاوه بر آن، خودآزاری هم ممکن است رخ دهد.
- یادتان باشد که برای دریافت کمک، لازم نیست تشخیص بیماری روانی شدید داشته باشید – در هر مرحله‌ای می‌توانید کمک بگیرید.
آیا می‌توان از بروز افکار خودکشی جلوگیری کرد؟
ذهن انسان گاهی افکاری را تولید می‌کند که ما کنترل کاملی روی آن‌ها نداریم؛ بنابراین نمی‌توان به‌طور کامل از بروز این افکار جلوگیری کرد.
اما می‌توان شدت آن‌ها را کاهش داد و از اقدام به خودکشی پیشگیری کرد.
آگاهی‌رسانی، شناسایی علائم هشداردهنده و دریافت درمان روانی مناسب می‌توانند به‌طور مؤثری خطر را کاهش دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
چگونه برای افکار خودکشی کمک بگیرم؟
- وقتی درگیر این افکار هستید، ممکن است احساس تنهایی کنید؛ اما شما تنها نیستید.
- درخواست کمک ممکن است سخت باشد، اما منابع زیادی برای حمایت وجود دارد.
- پزشک عمومی یا روانشناس و روان‌پزشک نیز می‌توانند به شما کمک کنند تا علت افکار و راه درمان آن را بیابید.
- حمایت خانواده، دوستان و جامعه نیز در مسیر بهبودی نقش مهمی دارد.
- در صورت تمایل، تیم درمانی شما می‌تواند به خانواده و دوستانتان آموزش دهد تا بهتر حمایت‌تان کنند.
- این شامل یادگیری برنامه‌ریزی در بحران و مهارت‌های مقابله‌ای خواهد بود.
- اگر نمی‌دانید از کجا شروع کنید، فقط با یک نفر قابل‌اعتماد صحبت کنید. دانستن اینکه کسی کنارتان هست، شروع مسیر را راحت‌تر می‌کند.
یادداشت پایانی از جعبه ابزار ذهنی
- ما انسان‌ها هر روز هزاران فکر در ذهن داریم. گاهی افکار مربوط به مرگ، بیشتر از چیزی که انتظار داریم ظاهر می‌شوند.
- افکار خودکشی به‌تنهایی به‌معنای اقدام نیستند، اما می‌توانند مسیر را به آن سمت هدایت کنند.
- اگر چنین افکاری دارید، کمک بخواهید.
- شما تنها نیستید. کمک همیشه وجود دارد.
