پرورش زبان در کودکان پیش دبستانی
آموزش در اوايل دوران کودکی نقشی مهمی در پرورش مهارت زبان در کودکان ايفا می‌کند. به همین دلیل است که در سراسر جهان توجه زيادی به اين امر معطوف می‌شود.
منظور از آموزش در اوايل دوران کودکی (پیش‌دبستانی)، آموزشی است که تا سن ۸ سالگی به کودکان ارائه می‌شود. اين سال‌ها مهم‌ترين سال‌های زندگی فرد هستند، زيرا بنیان رشد شخصیت وی در اين دوره طرح‌ريزی می‌شود. زبان مادری تأثیر عمیقی در زندگی کودکان دارد. زبان مادری پیوندی تنگاتنگ با قلب فرد دارد. زبان مادری همانند لمس شدن از سوی مادر و تغذیه با شیر مادر، هرگز با چیز ديگری جايگزين نمی‌شود. به همین دلیل است که روانشناسی مدرن نیز تأکید زيادی بر ارتباط کودک با زبان مادری دارد (به نقل از آبیدوگان و همکاران، 2013).
مهارت‌های زبانی کودکان پیش‌دبستانی
تا پنج سالگی احتمالاً کودکتان 4000 تا 5000 کلمه را می‌گوید! در صورت داشتن فرصت مناسب او می‌تواند هشت یا نه کلمه را در هر روز یاد بگیرد. او می‌تواند معنی لغات آشنا را بگوید و اگر با کلمه‌ای ناآشنا برخورد کرد، معنی آن را می‌پرسد. او هم اکنون در جستجوی دانستن است و مشتاق است همه چیز را بداند و یاد بگیرد.
همچنین کودکتان بهتر می‌تواند با نتیجه‌گیری از متن، لغات ناآشنا را درک کند. ممکن است شما بگویید «اون پرنده آبی و سفید رو می‌بینی؟ مرغ ماهی‌خوار که کنار آب پیدا می‌شه، ماهی‌های کوچک رو با شیرجه زدن در آب شکار می‌کنه». شاید او تاکنون واژه مرغ ماهی‌خوار را نشنیده باشد ولی با توضیحی که در اختیارش گذاشتید، احتمالاً خواهد فهمید که اسم همان پرنده آبی و سفید است.
اکنون جملات او دست‌کم شش کلمه دارند و او از حروف ربط «و، ولی و سپس» برای طولانی‌تر کردن جمله‌اش استفاده می‌کند. او همچنین در بیشتر مواقع از افعال زمان‌های گذشته و آینده به درستی استفاده می‌کند. در جملات او قواعد دستوری به درستی رعایت می‌شوند و کلمات در جای درست قرار می‌گیرند.
کودکتان با سر هم کردن داستان و گفتن جوک و چیستان، لذت زبان را کشف میرکند. او دوست دارد شعرهای کوتاه را از بر بخواند – برخی را خودش ساخته است و بعضی را نیز حفظ کرده است. او از اشعار قافیه‌دار خوشش می‌آید. در واقع ممکن است کتاب‌های با متن قافیه‌دار سرگرمی ویژه او در این زمان باشند. شاید او هنگام آواز خواندن برخی کلمات ترانه را از خودش بسازد تا خنده‌دار شود یا فقط چون خوشش می‌آید، این کار را بکند.
با پدیدار شدن اشتیاق خواندن در فرزندتان، کتاب‌های مخصوص نوآموزان را برایش تهیه کنید. کتاب‌هایی را انتخاب کنید که در هر صفحه فقط چند کلمه دارند و از متن توضیحی مناسبی برخوردارند. ممکن است فرزندتان بتواند با کمی کمک از جانب شما بعضی قسمت‌های این کتاب‌ها را بخواند و با این کار شما و خودش! را شگفت‌زده کند. موفقیت او موجب افزایش انگیزه‌اش برای یادگیری و پیشرفت می‌شود.
فرزندتان نوشته برخی واژگان را تشخیص می‌دهد؛ مثلاً اسم خودش را و هنگامی که آنها را می‌بیند، می‌تواند بخواند. او برخی حروف الفبا را بلد است و برخی شماره‌ها را می‌تواند بخواند. با بهتر شدن قدرت حافظه‌اش اکنون زمان مناسبی برای یاد دادن صدای حروف است تا او هم‌زمان با آموختن خواندن، تلفظ درست را نیز بیاموزد.
پیشرفت مهارت‌های زبانی (مانند خواندن) منجر به مهارت در نوشتن می‌شود. ممکن است فرزندتان بتواند اسم خودش و برخی واژگان آشنا را بنویسد. هنگامی که او در این سن خواندن را آغاز می‌کند، ممکن است از تلفظ‌های ابتکاری خودش استفاده کند یا از شما بخواهد برخی واژگان را برایش تلفظ کنید.
راهکارهایی برای پرورش مهارت زبان در کودکان
- درباره شخصیت‌های کتاب‌ها و اینکه چرا این کارها را انجام می‌دهند، صحبت کنید.
- تلفظ کلمات را با او تمرین کنید. واژگانی که احتمال می‌دهید بشناسد را به او نشان دهید و از او بخواهید آنها را بخواند.
- کودکتان را تشویق کنید برایتان کتاب بخواند. البته اگر تمایل نداشت، اصرار نکنید.
- با جورچین‌های الفبایی، بازی‌های الفبایی و حروف آهن‌ربایی بازی کنید.
- با خواندن آواز الفبا و خواندن کتاب‌هایی که در آنها حروف الفبا را با ماژیک مشخص می‌کنند، با کودکتان الفبا را تمرین کنید.
- نام فرزندتان را بنویسید. او به زودی خودش این کار را انجام خواهد داد.
- برای فرزندتان جوک تعریف کنید. او هم از شما یاد خواهد گرفت. او عاشق شادی و خنده است و از بازی با کلمات لذت می‌برد.
- فرزندتان را تشویق کنید برایتان داستان بگوید. از او بخواهید آنچه برایش اتفاق افتاده یا آنچه را دیده است، برایتان تعریف کند. همچنین او دوست دارد داستان‌هایی کاملاً خیالی برایتان تعریف کند.
- از کودکتان سؤال‌های «چی می‌شد اگه…» بپرسید؛ «چی می‌شد اگه روی یک قایق زندگی می‌کردی؟» یا «چی می‌شد اگه می‌تونستی تندتر از اسب بدوی؟»
- از فرزندتان بخواهید این چیزها را بنویسد: اسم خودش، منوی شام، یادداشت برای دوست یا خانواده، برچسب برای نقاشی، داستان کوتاه و…
- هر وقت که کودکتان املای کلمه‌ای را می‌پرسد، آن را برایش هجی کنید. اگر املای آن را نمی‌دانید، در فرهنگ لغت جستجو کنید. بدین ترتیب شما املای درست آن کلمه را یاد می‌گیرید و هم‌زمان به فرزندتان آموزش می‌دهید.
هر چقدر محیط زندگی کودک، سرشار از تحریکات و تکالیفی باشد که موجب راه‌اندازی و به‌کارگیری مهارت‌های زبانی باشد، در پرورش زبانی او مؤثرتر است. این امر به‌ویژه در سنین پیش‌دبستانی که مرحله آماده‌سازی برای ورود به دبستان است، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. از همین رو آگاهی والدین از نکاتی که موجب پرورش و رشد مهارت‌های زبانی کودکان پیش‌دبستانی است، بسیار مهم است.
اگر دوره های آموزش زبان را به کودکان بخش کنیم چنین برنامه ای خواهیم داشت:
- دوره پیش آوایی (آموزش زبان اشاره یا اشاره ورزی)
- دوره آوایی (آموزش آواورزی و الفباورزی)
- دوره دیداری (آموزش الفباورزی و نشانه ورزی)
- دوره نوشتاری (آموزش خواندن و نوشتن بر پایه زبان آموزها)