یادگیری چیست؟ تعریف، انواع و اهمیت یادگیری

یادگیری چیست؟ | تعریف یادگیری

یادگیری چیست؟ این سؤال یکی از مهم‌ترین مباحث در حوزه روانشناسی و آموزش است. تعاریف مختلفی برای یادگیری ارائه شده است، اما یکی از معروف‌ترین آن‌ها تعریفی است که کیمبل پیشنهاد کرده است:

“یادگیری، تغییری نسبتاً پایدار در رفتار است که در نتیجه تمرین و تقویت رخ می‌دهد.”

علاوه بر این، ارنست راپیکِت هیلگارد، مارکویز و سایر روانشناسان، تعریف یادگیری را این‌گونه بیان کرده‌اند:

“یادگیری، تغییری نسبتاً پایدار در احساس، تفکر و رفتار فرد است که بر اساس تجربه ایجاد شده باشد.”

به طور کلی، فرآیند یادگیری به معنای ایجاد تغییرات پایدار در رفتار و شناخت فرد است که در نتیجه تجربه، آموزش یا تمرین رخ می‌دهد. این تغییرات می‌توانند در زمینه‌های مختلفی مانند تحصیلی، شغلی و اجتماعی ظاهر شوند.

رفتارگرایانی از قبیل جان واتسون و اسکینر سرشت انسان را انعطاف‌پذیر می‌دانستند، و معتقد بودند که در رشد، یادگیری نقش اصلی را ایفا می‌کند، چنانکه آموزش اولیه می‌تواند صرف‌نظر از آن‌چه کودک از استعدادها، تمایلات، علاقه‌ها، توانایی‌ها، نژاد و اجداد به ارث برده، او را به هر نوع بزرگ‌سالی تبدیل کند.

تعریف یادگیری و ویژگی‌های آن

با جعبه‌ابزار ذهنی همراه باشید تا تعریف یادگیری را با دقت بیشتری بررسی کنیم.

یادگیری فرآیندی پیچیده است که ویژگی‌های خاصی دارد:

1️⃣ قابل مشاهده در رفتار: یادگیری باید منجر به تغییری در رفتار قابل مشاهده شود. یادگیرنده پس از یادگیری قادر خواهد بود کاری را انجام دهد که پیش از آن نمی‌توانست.

2️⃣ تغییر نسبتاً پایدار: این تغییر نه موقتی است و نه کاملاً ثابت، بلکه در طول زمان پایدار باقی می‌ماند.

3️⃣ عدم نیاز به تغییر فوری: ممکن است تغییر در رفتار بلافاصله پس از تجربه یادگیری ظاهر نشود، اما اثرات آن در زمان مشخصی آشکار خواهند شد.

4️⃣ ناشی از تجربه یا تمرین: یادگیری نتیجه تعامل فرد با محیط و کسب تجربه از آن است.

5️⃣ نیاز به تقویت: برای تثبیت یادگیری، تجربه یا تمرین باید تقویت شود تا به تغییر پایدار منجر شود.

مقاله مرتبط: 10 تعریف یادگیری

یادگیری چیست و آیا همیشه به تغییر رفتار منجر می‌شود؟

یادگیری یکی از موضوعات مهم در روانشناسی و علوم شناختی است. در پاسخ به این سؤال که “یادگیری چیست؟” باید گفت که یادگیری فرایندی است که منجر به تغییر نسبتا پایدار در رفتار، احساس یا تفکر می‌شود و بر اساس تجربه یا تمرین شکل می‌گیرد.

اما آیا یادگیری همیشه به تغییر رفتار منجر می‌شود؟ پاسخ این است که نه الزاماً!

✅ تغییر رفتار تنها نشانه‌ای از یادگیری است، اما همیشه قابل مشاهده نیست. روانشناسان تأکید دارند که هر آنچه در روانشناسی مطالعه می‌شود باید از طریق رفتار قابل مشاهده باشد، اما یادگیری به خودی خود قابل مشاهده نیست؛ بلکه تنها از طریق تغییرات رفتاری می‌توان آن را استنباط کرد.

به عنوان مثال:

فردی ممکن است یک مهارت جدید بیاموزد، اما فرصتی برای به‌کارگیری آن نداشته باشد.
دانش‌آموزی که مطلبی را مطالعه کرده است، ممکن است در آزمون به خاطر استرس عملکرد خوبی نداشته باشد.
بنابراین، یادگیری و عملکرد دو مقوله متفاوت هستند.

یادگیری چقدر پایدار است؟

یادگیری باید نسبتا پایدار باشد، اما این پایداری به چه معناست؟

📌 تفاوت بین یادگیری و سایر عوامل تأثیرگذار بر رفتار

تغییرات رفتاری ناشی از خستگی، بیماری، بلوغ، داروها یا احساسات زودگذر، یادگیری محسوب نمی‌شوند، زیرا این تغییرات پایدار نیستند و پس از مدتی از بین می‌روند.

📌 دوام یادگیری

یادگیری معمولاً تا زمانی که توسط عوامل جدیدی جایگزین نشود، پایدار باقی می‌ماند. فراموشی یا یادگیری اطلاعات جدید می‌تواند بر این پایداری تأثیر بگذارد.

آیا سوگیری و خوگیری نوعی یادگیری هستند؟

🔹 حساس شدن (Sensitization): فرایندی است که باعث می‌شود فرد نسبت به محرک‌های خاصی حساس‌تر شود. به‌عنوان مثال، فردی که به صداهای بلند حساس نیست، ممکن است بعد از یک تجربه استرس‌زا نسبت به این صداها واکنش نشان دهد.

🔹 خوگیری (Habituation): فرایندی است که باعث می‌شود فرد کمتر حساس شود. مثلاً اگر در محیطی پر سر و صدا زندگی کنید، پس از مدتی ممکن است دیگر متوجه آن نشوید.

📌 آیا این فرآیندها یادگیری محسوب می‌شوند؟

برخی از روانشناسان، از جمله بارکرنیز، معتقدند که برخی از موارد خوگیری و حساس شدن نوعی یادگیری هستند، زیرا تغییرات نسبتاً پایداری در رفتار ایجاد می‌کنند. اما از آنجا که در برخی موارد این تغییرات موقتی هستند، درباره یادگیری بودن آن‌ها تردید وجود دارد.

آیا غریزه نوعی یادگیری است؟

بسیاری از رفتارهای ساده، غریزی یا بازتابی هستند و نیازی به یادگیری ندارند. بازتاب‌ها، پاسخ‌های ناآموخته و خودکار بدن به محرک‌های خاصی هستند، مانند حرکت ناگهانی پا در پاسخ به ضربه‌ای که به زانو وارد می‌شود.

اما غریزه به رفتارهای پیچیده‌تر و ویژه نوع گفته می‌شود که در شرایط خاصی به‌طور خودکار و غیرآموخته در حیوانات و انسان‌ها ظاهر می‌شوند. با این حال، برخی از رفتارهای ویژه نوع می‌توانند تحت تأثیر یادگیری نیز قرار بگیرند.

🔹 نمونه‌ای از ترکیب غریزه و یادگیری
لورنز نشان داد که نقش‌پذیری (Imprinting) نمونه‌ای از تعامل بین غریزه و یادگیری است. جوجه‌اردک تازه از تخم بیرون آمده، به اولین شیء متحرکی که می‌بیند، وابسته می‌شود و آن را دنبال می‌کند. این رفتار ذاتی است، اما برای رخ دادن آن، باید تجربه‌ای در زمان مناسب اتفاق بیفتد. بنابراین، نقش‌پذیری نوعی رفتار است که هم ارثی (غریزی) و هم یادگرفتنی است.

انواع مختلف یادگیری

در روانشناسی، یادگیری به روش‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شود، اما دو نوع اصلی یادگیری، شرطی‌سازی کلاسیک و شرطی‌سازی وسیله‌ای هستند.

1. شرطی‌سازی کلاسیک (Classical Conditioning)

این نوع یادگیری ابتدا توسط ایوان پاولف کشف شد. در این فرآیند، ارگانیسم یاد می‌گیرد که یک محرک خنثی را با یک محرک غیرشرطی مرتبط کند تا در نهایت، محرک خنثی نیز بتواند همان پاسخ را ایجاد کند.

📌 مثال معروف پاولف:

محرک غیرشرطی (غذا) → پاسخ غیرشرطی (ترشح بزاق)
محرک خنثی (صدا) + محرک غیرشرطی (غذا) → پاسخ غیرشرطی (ترشح بزاق)
محرک شرطی (صدا) → پاسخ شرطی (ترشح بزاق بدون نیاز به غذا)
✅ این فرآیند نشان می‌دهد که ارگانیسم می‌تواند بین دو محرک ارتباط برقرار کند و بر اساس آن یاد بگیرد.

2. شرطی‌سازی وسیله‌ای (Operant Conditioning)

این نوع یادگیری توسط اسکینر بررسی شد و بر این اصل استوار است که رفتارها بر اساس پیامدهایشان تقویت یا تضعیف می‌شوند.

📌 ویژگی‌های شرطی‌سازی وسیله‌ای:
🔹 تقویت (Reinforcement): افزایش احتمال تکرار رفتار
🔹 تنبیه (Punishment): کاهش احتمال تکرار رفتار

✅ مثال شرطی‌سازی گریز و اجتناب:

شرطی‌سازی گریز: موشی که هنگام شوک برقی تصادفاً اهرم را فشار داده و شوک قطع می‌شود، یاد می‌گیرد که این رفتار را تکرار کند.
شرطی‌سازی اجتنابی: اگر قبل از شوک چراغی روشن شود، موش یاد می‌گیرد که با دیدن نور چراغ، قبل از وقوع شوک اهرم را فشار دهد تا از شوک جلوگیری کند.