انواع تصمیم گیری

چطور تصمیم می‌گیرید؟ اگر شما هم مانند اکثر افراد باشید، احتمالا تا به حال هرگز به این موضوع فکر نکرده‌اید. اما هر فرد برای تصمیم‌گیری روش خاص خود را دارد. در حقیقت انواع تصمیم گیری وجود دارد و گاهی سبک تصمیم‌گیری‌ها از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. سبک تصمیم‌گیری هر فرد تأثیر بزرگی روی سودمندی تصمیمات او و همین‌طور بر روابطش با همکاران و زیردستانش دارد. این یعنی انواع تصمیم گیری افراد، سبک‌های مدیریت و رهبری آنها را تعیین می‌کند.

شما می‌توانید با شناخت انواع تصمیم گیری گام مهمی در پرورش سبک منحصربه‌فرد رهبری خود بردارید. از آنجا که سبک تصمیم‌گیری شما نقش پررنگی در توانایی رهبری شما بازی می‌کند، خوب است که با نحوه‌ی به‌خصوصِ تصمیم‌گیری خودتان آشنا باشید و بسنجید که با توجه به پستی که در آن مشغولید و محیط کاری‌تان، آیا از سبک درستی پیروی می‌کنید یا نه؟

اصول پایه‌ای برای تصمیم‌گیری

روش‌های مختلفی برای تصمیم گیری وجود دارد، اما در اینجا قصد داریم با یکی از اصول زیربنایی تصمیم‌گیری آغاز کنیم. یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین تفاوت‌های انواع تصمیم گیری میان افراد این است که برخی آدم‌ها تصمیمات خود را بیرونی وبرخی درونی می‌گیرند.

تصمیم‌گیرندگان بیرونی نیاز دارند که تمام مزایا و معایب تصمیم احتمالی خود را فهرست کنند، یا احساس نیاز می‌کنند که نتایج احتمالی تصمیمی را که می‌خواهند بگیرند با یک دوست یا همکار در میان بگذارند. این افراد در نقش مدیریت یا رهبری، دیگران را از ابتدا تا انتها در جریان مراحل اخذ تصمیم قرار می‌دهند، و این احساس را در دیگران به‌وجود می‌آورند که بخشی از فرایند تصمیم‌ گیری هستند.

واقعیت این است که احساس نیاز تصمیم‌گیرندگان بیرونی به بررسی مسئله از همه‌ی جوانب موجب می‌شود که به‌نظر برسد آنها بین تصمیمان مختلف مردد هستند و این موضوع اثرگذاری و قدرت تصمیم نهاییِ تصمیم‌گیرندگان بیرونی را کاهش می‌دهد.

تصمیم‌گیرندگان درونی فرایند فکری خود را در ذهن‌شان طی می‌کنند. آنها برای تصمیم‌گیری نه‌تنها به داده‌های دیگران متکی نیستند، بلکه ممکن است از داده‌های بیرونی به‌کلی اجتناب کنند؛ زیرا نمی‌خواهند نظرات و ایده‌های دیگران پیرامون مسئله بر تصمیم نهایی آنها سایه بیندازد.

از این روش تصمیم‌گیری ممکن است به عنوان بی‌توجهی به نظرات دیگران برداشت شود. بنابراین توصیه می‌شود که تصمیم‌گیرندگان درونی در نقش رهبری، در جایی از فرایند تصمیم‌گیری، میدان بحث را باز کنند تا دیگران بدانند که افکار و احساسات‌شان مورد توجه قرار گرفته است. به‌علاوه، زمانی که یک تصمیم (بدون هیچ پیش‌آگهی) اتخاذ و اعلام می‌شود این احساس را در شنوندگان آن به‌وجود می‌آورد که تصمیمی بی‌پایه‌واساس است. پس مهم است که فرد به عقب بازگردد و چرایی تصمیم را توضیح بدهد. این کار می‌تواند برخی پریشانی‌هایی را که در اثر به‌کارگیری سبک تصمیم‌گیری درونی بروز می‌کند تخفیف بدهد.

بدون‌شک، هنوز توصیفات «درونی» و «بیرونی» برای توضیح انواع تصمیم گیری چندان شفاف به‌نظر نمی‌رسند. حتی شاید بتوان برای هرکدام از سبک‌های تصمیم‌گیری درونی و بیرونی دسته‌بندی‌های جزئی‌تری متصور شد. نگاه هرچه دقیق‌تر به انواع شیوه‌های تصمیم‌گیری مدیران کسب‌وکارها و سازمان‌‌ها، و نقش اساسی انواع تصمیم گیری در توانایی فرد برای رهبری بسیار اهمیت دارد.

سبک تصمیم‌گیری دستورالعملی

تصمیم‌گیرندگان دستورالعملی بارزترین نمونه‌ی تصمیم‌گیرندگان درونی هستند. این افراد بدون اینکه به دیگران مراجعه کنند یا اطلاعات بیشتری از مسئله به‌دست بیاورند، بر اساس اطلاعات حال حاضر خود، در ذهن‌شان مزایا و معایب هر تصمیم را بررسی می‌کنند.

البته این‌طور نیست که این افراد برای گرفتن تصمیم‌شان تحقیق بیشتری انجام نمی‌دهند. در حقیقت، چون آنها عموما به جمع‌آوری اطلاعات از آدم‌هایی که با آنها کار می‌کنند تمایلی ندارند، بهره‌گیری از کمک منابع تحقیقاتی خارج از سازمان برای اتخاذ بهترین تصمیم ممکن برای‌شان بسیار ضروری است.

این سبک همیشه بهترین شیوه‌ی تصمیم‌گیری نیست، به‌خصوص زمانی که تصمیمِ گرفته‌شده آدم‌های زیادی را در سازمان تحت تأثیر قرار می‌دهد. کسانی که ذاتا به سبک دستورالعملی تصمیم‌گیری می‌کنند ممکن است لازم باشد انواع تصمیم گیری را که در آن دیدگاهی همه‌جانبه از موقعیت پیشِ رو فراهم می‌شود مد نظر قرار دهند.

سبک تصمیم‌گیری تحلیلی

شبیه به سبک دستورالعملی، افراد در سبک تصمیم‌گیری تحلیلی هم، بیشتر فرایند را در ذهن خودشان انجام می‌دهند. هرچند، برای گرفتن اطلاعات و توصیه‌های بیشتر به دیگران رجوع می‌کنند. در بسیاری از موارد شخص مورد مشورت حتی از این موضوع آگاه نیست که اطلاعات درخواستی، نقشی در تصمیم‌گیری دارد. برای تصمیم‌گیرندگان تحلیلی این روش راهی عالی برای کسب اطلاعات صحیح و بدون سوگیری است که می‌توان از آن برای اتخاذ تصمیم سود برد.

در کاربرد سبک تصمیم‌گیری تحلیلی مهم است که از مقابل هم قرار دادن کارکنان پرهیز شود. این کار اغلب روش خوبی برای گرفتن تصمیمات درون سازمانی نیست، چرا که اگر جانب احتیاط را رعایت نکنید می‌تواند به خصومت مستقیم کارکنان منجر شود. هرچند، سبک تصمیم‌گیری تحلیلی شیوه‌ای عالی برای دریافت اطلاعات فاقد سوگیری است که می‌توان برای گرفتن تصمیمات مبتنی بر اطلاعات حساب‌شده از آن بهره گرفت.

سبک تصمیم‌گیری مفهومی

روی دیگر انواع تصمیم گیری که کاملا مبتنی بر شیوه‌ی بیرونی تصمیم‌سازی است، سبک تصمیم‌گیری مفهومی است. تصمیم‌گیرندگان مفهومی نه‌تنها از کمک بیرونی استقبال می‌کنند، بلکه برای تصمیم‌گیری به آن نیاز دارند. در سبک تصمیم‌گیری مفهومی از کمک افراد متفاوت برای دریافت پیشنهادهای متنوع (طوفان فکری) راجع‌ به راه‌حل احتمالی مسئله استفاده می‌شود. پیامد به‌کارگیری سبک تصمیم‌گیری مفهومی، خروجی‌ای است که اغلب بسیار خلاقانه‌تر از نتیجه‌ی انفرادی است.

سبک تصمیم‌گیری مفهومی مزایا و معایب خود را دارد. شرکت‌هایی که جویای ریسک و تمایزند با استفاده از محیط تصمیم‌گیری مفهومی می‌توانند کامیاب شوند و نکته‌ی مثبت این سبک همین است. نکته‌ی منفی این است که این نوع از انواع تصمیم گیری ذاتا ریسک بالاتری نسبت به دیگر سبک‌ها دارد، بنابراین هنگام کاربرد آن باید با دقت عمل کرد.

سبک تصمیم‌گیری رفتاری

مانند سبک تصمیم‌گیری مفهومی، در سبک تصمیم‌گیری رفتاری از دریافت بینش‌ آدم‌های دیگر نسبت به مسئله بهره گرفته می‌شود. هرچند، به جای درخواست راه‌حل احتمالی، گزینه‌های موجود به افراد ارائه می‌شود و آنها باید مزایا و معایب هر راه‌حل را به بحث بگذارند.

ارائه‌ی تعدادی گزینه‌ی محدود برای بحث، فضای محدود‌تر (و به همین دلیل ریسک کمتری) به دنبال دارد، ضمن اینکه منافع دریافت نظرات متنوع دیگران پیش از گرفتن تصمیم را نیز تأمین می‌کند.

بسیاری این شیوه را به عنوان بهترین سبک تصمیم‌گیری معرفی می‌کنند. البته، این نکته‌ی مهم را هم به خاطر بسپارید که برای استفاده از سبک تصمیم‌گیری رفتاری فرد باید رهبری قاطع و راسخ باشد. زیرا او نه فقط باید بتواند گروه را به سمت اتخاذ تصمیمی واحد سوق بدهد، بلکه باید مشتاق و آماده‌ باشد تا مسئولیت تصمیمی را که گروه به عنوان یک واحد گرفته است، برعهده بگیرد.

دیگر انواع تصمیم گیری

بی‌شک محدود کردن انواع تصمیم گیری به تنها چهار مدل، به میزان زیادی موجب نادیده‌گرفته‌شدنِ انواع بسیار زیادِ سبک‌های تصمیم‌گیری خواهد شد که افراد و رهبرانِ دنیای کسب‌و‌کار از آنها استفاده می‌کنند. در اینجا می‌خواهیم به دیگر انواع تصمیم گیری اشاره کنیم که رهبران آنها را برای اتخاذ تصمیم در سازمان‌ها به‌کار می‌گیرند. ممکن است بخواهید درباره‌ی یکی از آنها بیشتر بدانید و از آن در تصمیم‌گیری‌های خود بهره ببرید.

دموکراتیک

در شرایطی که تصمیم‌تان بیشتر از خودِ سازمان، روی افرادی اثر می‌گذارد که برای شما کار می‌کنند، بهترین کار این است که تصمیم را به رأی بگذارید و قدرت خود را به آنها واگذار کنید. البته اطمینان پیدا کنید که تمام اطلاعات، در دسترس کسانی که قرار است رأی بدهند قرار دارد، تا آنها بتوانند تصمیمی آگاهانه بگیرند.

اتفاق نظر جمعی

رسیدن به تصمیمی که همه‌ی افراد با آن موافق باشند دشوار، در عین حال راهی قطعی برای اطمینان خاطر از اتخاذ تصمیم درست است. در مورد تصمیمات حساس (و نه تصمیمات دارای فوریت) بهترین کار این است که تا حصول اتفاق آرای همگانی افراد درگیر، تصمیم‌گیری را معلق بگذارید.

تفویض اختیار

در نقش رهبری، اغلب برای تصمیم‌گیری درباره‌ی هر موضوعی که پیش‌ِ رویتان قرار می‌گیرد فرصت کافی وجود ندارد. اگر به‌عنوان رهبر فرصت بررسی کامل و کافی مسئله‌ای را ندارید، ممکن است تفویض اختیار به فردی که از زمان و تخصص لازم برخوردار است تا به‌جای شما تصمیم بگیرد، بهترین گزینه باشد. حتما فردی را انتخاب کنید که تجربه دارد و شما و سایر اعضای سازمان به او اعتماد دارید.

سبک تصمیم‌گیری خودتان را تحلیل کنید

حالا که با انواع تصمیم گیری آشنایی اولیه پیدا کردید، احتمالا می‌توانید در مورد سبک تصمیم‌گیری خودتان حدس‌هایی بزنید. آیا برای گرفتن تصمیمات بزرگ نیاز دارید با سایرین حرف بزنید یا اینکه گزینه‌ها را روی کاغذ می‌آورید؟ آیا بیشترِ فرایند تصمیم‌گیری شما در ذهن خودتان اتفاق می‌افتد؟ آیا هنگام تصمیم‌گیری داده‌های دریافتی از دیگران را ارزشمند می‌شمارید یا نگرانید که این داده‌ها دورنمایی را که نسبت به مسئله دارید دچار انحراف کنند؟

زمانی که به درک عمیقی از سبک تصمیم‌گیری ذاتی‌تان دست پیدا کنید، می‌توانید برای تقویت آن و تبدیل شدن به رهبری مؤثرتر به سراغ آموختن بیشتر بروید.