آموزش مهارت همدلی به کودکان
با توجه به نیاز روزافزون کودکان به یادگیری مهارت‌های ده‌گانه، در این مقاله سعی شده است والدین با آموزش مهارت همدلی به کودکان آشنا شوند.
تأثیرات مثبت فراوان آموزش مهارت همدلی به کودکان بی تردید در روابط اجتماعی آینده کودک مشهود خواهد بود، و می توان با تمرین‌هایی در این زمینه در ارتقای این مهارت در کودک خویش سهمی داشت.
تعریف مهارت همدلی
مهارت همدلی عبارت است از چگونگی درک احساسات افراد دیگر در شرایط مختلف. به عبارتی دیگر، همدلي يعني توجه داشتن و احترام گذاشتن به احساسات، نيازها و تقاضاهاي ديگران و نگران آنها بودن و همچنین، پذيرش آنها همان‌گونه كه هستند. همدلي يعني توان فهم عقايد و باورهاي ديگران، احترام به تفاوت واکنش‌ها و پاسخ درست و ظریف دادن به واکنش دیگران.
لزوم آموزش مهارت همدلی به کودکان
با کسب این مهارت، تشخیص و درک احساسات دیگران (که لازمه برقراری ارتباط واقعی و درست کودک با دوستانش است) میسر میشود. با تکیه بر این توانایی می‌توان فهمید که زندگی برای دیگران چگونه است؛ حتی وقتی که زندگی ما هیچ شباهتی با زندگی آنها نداشته باشد. این مهارت موجب میشود که فرد بتواند دیگران را درک کرده و بپذیرد؛ هر چند که آنها تفاوت عمده‌ای با او داشته باشند. این امر سبب بهبود تعاملات او با اجتماع میشود. علاوه بر آن، مهارت همدلی ما را قادر می‌سازد که بتوانیم به افراد نیازمند کمک کنیم. به عنوان مثال، افرادی که از ناتوانی ذهنی یا ایدز رنج می‌برند، از این طریق از کمک افراد همدل بهره‌مند خواهند شد. لذا تأکید بر این مهارت و تقویت آن یکی از نکات مهم در تربیت کودک است.
تأثیرات همدلی
همدلی نتایج مثبت بسیاری دارد. برای مثال:
- همدلي ارتباط بين‌فردي افراد را تقويت می‌کند.
- احساس درك‌شدگي و رهايي از تنهايي، حمايت اجتماعي و علاقه اجتماعي را افزایش می‌دهد.
- احترام و اعتماد را افزایش می‌دهد.
- مسؤوليت‌پذيري و ايثار را ارتقا می‌دهد.
- سبب كاهش بیماری‌های روان‌تني، افسردگي و… میشود.
- به توانمندي جامعه می‌انجامد.
لذا جهت ایجاد و تقویت این مهارت در کودکان باید موارد زیر را مورد توجه قرار دهید:
- نیازهای جسمانی و عاطفی کودک پاسخ داده شود.
- به کودک محبت کلامی و جسمانی کنید. برای مثال، وی را در آغوش بگیرید و کلمات محبت‌آمیز به کودک خود ابراز کنید.
- اهمیت و تأثیر احساس بر رفتار را به زبان کودکانه برای فرزندتان توضیح دهید.
- تفاوت‌های فردی موجود در احساسات و نحوه بیان آنها را برای کودک بیان کنید.
- با کودک در تمامی حالات روحی (نه فقط در خصوص احساسات منفی) همراهی کنید.
- در صورت امکان برای تقویت این مهارت، مطابق با امکانات خانواده از حیوانات خانگی نگهداری کنید.
- الگوی کودک باشید. بدین معنی که در حضور کودک با دیگران همدلی کنید.
- در مورد دلایل اخلاقی قوانین به کودک خود آموزش دهید و با او در این مورد گفتگو کنید.
- به کودک خود آموزش دهید که به ارزیابی موقعیتی که در آن قرار دارد بپردازد.
- کودک را تشویق کنید تا به اشتراکات میان خود و دیگران بیندیشد.
- کودک را تشویق کنید تا در خصوص دیدگاه و احساس دیگران صحبت کند و ایفای نقش داشته باشد.
توصیه میشود که والدین ضمن رعایت موارد بالا، تمرین‌هایی که در زیر آمده است و موارد مشابه را در راستای ارتقای مهارت همدلی با فرزندان خود انجام دهند.
تمرین «خیلی یا یک کم؟!»
کودکان به عنوان متفکران عینی‌نگر نمی‌توانند متوجه شوند که احساس درجات مختلفی دارد. آنها معمولاً تصور می‌کنند آدم‌ها یا خیلی خوشحال هستند یا خیلی عصبانی. اگر کودکان متوجه این مطلب نشوند، سوءتفاهم زیادی بین ما و آنها پیش خواهد آمد. بدین منظور بهتر است که جهت تمرین، گزینه‌هایی از چهار حالت خیلی غمگین، غمگین، خوشحال و خیلی خوشحال را نمایش داده یا رسم کنید. وضعیت‌های زیر را برای کودک بخوانید و از آنها بخواهید که با دقت گوش دهند و احساس خود را در مورد هر وضعیت علامت بزنند.
- به خاطر بارندگی زنگ تفریح ندارید.
- قرار است که کلاس شما را به باغ وحش ببرند.
- خواهرتان را دیرتر از شما بیدار می‌کنند.
- چون اتاقتان را تمیز نکرده‌اید، پدرتان سرتان داد می‌کشد.
- دو تا از مسأله‌های ریاضی را نتوانستید حل کنید.
- معلمتان می‌گوید که در امتحان دیکته عالی عمل کرده‌اید.
- برادر بزرگتان شما را برای موتورسواری برده است.
- نزدیک‌ترین دوست شما امروز با شما پیاده به مدرسه نیامد.
- دخترعمویتان اجازه داد با اسباب بازی او، که خیلی دوستش دارید، بازی کنید.
- و…
پس از خواندن هر وضعیت، از کودکان خود بخواهید بگوید کدام گزینه را علامت زده است. سپس این‌گونه نتیجه‌گیری کنید که آیا در مورد همه موارد گزینه یکسانی انتخاب شده است؟ چرا عبارت‌های مختلف علامت زده شده‌اند؟ آیا پیش آمده است که با آدمی که احساسش در مورد موضوعی با احساس شما فرق دارد، اختلاف پیدا کنید؟ چه نکاتی را درباره احساسات باید به یاد داشته باشید؟
تمرین دوم
برای آموزش مهارت همدلی به کودکان از کودک بخواهید به ۵ وضعیت هفته گذشته خود که احساساتی در آنها ایجاد کرده است، فکر کند. سپس، بر یک روی کاغذ احساس خود را در آن وضعیت ثبت کند (افسردگی، خشم، غم، عصبانیت، هیجان‌زدگی، ترس و…). در مورد کودکان کوچک‌تر می‌توانید از شکل استفاده کنید. سپس بحث کنید که آیا احساسات بیان‌شده مثل هم هستند؟ چرا همیشه احساس یکسانی نداریم؟ آیا به راحتی می‌توانستی احساس خود را تشخیص دهی؟
در صورتی که تمرین را به صورت گروهی انجام می‌دهید، می‌توانید با مقایسه نتایج به تفاوت‌های موجود بین افراد اشاره کنید.