تقویت حل مسئله کودکان، تکنیک ها و راهکارها

اهمیت نقش خانواده در فرایند تحول کودک امری قطعی است. یکی از مسئولیت های والدین کمک و آموزش به کودکان در جهت تشخیص و حل مشکلات گوناگونی است که به طور مداوم در زندگی روزمره با آن رو به رو می شود. این گونه آموزش ها می توانند در کاهش رفتارهای نامناسب کودکان و بهبود رفتارهای اجتماعی آنها موثر واقع شوند. با توجه به اهمیت موضوع شناسایی مشکلات و اتخاذ راه حل برای آن از سوی کودکان در این مقاله به بررسی مهارت حل مسئله و تقویت مهارت حل مسئله کودکان می پردازیم.

مواجهه با مشکل در زندگی امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است و افراد در سراسر زندگی خود با مسائل و مشکلات مختلفی رو به رو می شوند، از این رو توانایی افراد در مواجهه با این گونه موقعیت ها به شیوه صحیح و کارآمد از اهمیت بالایی برخوردار است (پوگلیس و وایت،  2013). پژوهش ها نشان داده اند افرادی که از مهارت های حل مسئله پایینی برخوردارند در برخورد با مشکلات با شکست مواجه شده و به محض رویارویی با موانع، ممکن است با بروز رفتارهای برانگیخته نسبت به آن واکنش نشان دهند، احساس ناکامی کنند، پرخاشگر شوند یا برای پرهیز از موقعیت مشکل ساز گوشه گیرشوند؛ فرایندی که می تواند بروز رفتارهای سازش نایافته را برای فرد در پی داشته باشد (فاکس و هندرسون، 2013). از این رو توانایی حل مسئله از جمله اساسی ترین مهارت ها در رویارویی با این گونه مشکلات است.

مهارت حل مسئله یکی از توانایی های عالی ذهن است. در مهارت حل مسئله فرد باید با برقراری روابط بین تجربه های گذشته و مسئله، رابطه بین آنها را کشف و با توجه به آن، راه حل های مناسب را اتخاذ کند (اسرا، 2013). به عبارتی دیگر حل مسئله، عمل تصمیم گیری است که شامل شناخت و شناسایی وضعیتی است که در آن تصمیم گیری، جمع آوری اطلاعات، بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی وضعیت موجود انجام می شود، پیامدهای رفتار در آن وضعیت و گرفتن بازخورد از محیط اجتماعی توسط فرد ارزیابی می شود (اروزکان، 2013)، و در نتیجه شخص با جایگزین کردن تصمیم هایی که می تواند نتایج مثبت و موثرتری را برای زندگی وی در پی داشته باشد، اقدام به اتخاذ تصمیمی مناسب تر می کند.

چنانچه مشخص است مهارت حل مسئله به مجموعه توانایی های گفته می شود که کودک می تواند در هنگام مواجه با مشکلات یا چالش ها و برای حل این مشکلات بکار می گیرد.

مهارت حل مسئله به فرد کمک می کند تا با یافتن راه حل مناسب برای حل مشکل در مواجهه با چالش های زندگی، امکانات گوناگون پیرامون خود را شناسایی و از آن به منظور تصمیم گیری مناسب و حل مسئله در شرایط گوناگون استفاده کند. آموزش این مهارت های می تواند پیامدهای مهمی را برای کودکان در زمینه برقراری روابط بین فردی فراهم کند. برای مثال این مهارت ها باعث می شود کودکان در ارتباطات اجتماعی موفق تر عمل کنند و به رفتارهای سازش یافته و سطوح بالای حرمت خود دست یابد .

در بطن تغییرات سریع اجتماعی و وقایع تنیدگی زا فرد باید یاد بگیرد جایگاهی در اجتماع بیابد، با همسالان رابطه مطلوب برقرار کند، خود را با مدرسه، اجتماع، همسالان و خانواده سازگار و بر تحقق بسیاری از اعمال پیچیده فردی و بین فردی حیاتی که وی را برای زندگی آینده آماده می کند، تسلط یابد (پاکدامن و نصیری، 1393). بنابر این نیاز به مهارت های حل مسئله در تمامی زمینه های زندگی مشهود است و فرد آن را از طریق تعامل با محیط و وضعیت های مختلف کسب می کند.

بدین جهت رابطه مناسب والد – کودک عامل تعیین کننده ای در تحول کودک و سلامت روانی او در بزرگسالی شناخته شده است. بر این اساس والدین آشنا با روش های حل مسئله سعی می کنند به کودکان خود برای فکر کردن درباره ی چالش های پیش رو، در نظر گرفتن راه حل های مختلف و انتخاب بهترین راه حل کمک کنند. در نتیجه، کودکان نیز چگونگی برخورد با مشکلات و شکست هایشان را بدون ایجاد موقعیت تنیدگی زا یاد خواهند گرفت . فرزندان مکن است با چالش هایی رو به رو شوند، برخورد مناسب والدین می تواند حل مناسب این چالش ها را در پی داشته باشد.

نکات کاربردی و عملیاتی در رابطه با تقویت حل مسئله کودکان

در این بخش به بیان راهکارهایی می پردازیم که در بستر مناسبی را برای پرورش مهارت حل مسئله کودک ایجاد می کنند:

ترغیب مشارکت کودکان: الگوهای ارتباطی اعضای خانواده بایستی به گونه ای باشد که به کودکان و توانایی ها و افکار آنها توجه شود. مشارکت کودکان در تصمیم گیری های مرتبط با آنها و به کارگیری فکر آنها در مهارت حل مسئئله کودک موثر است.

عدم سرزنش آنها: در صورت اشتباه کردن کودکان یا تصمیمات نادرست آنها از برخوردهای تند و یا سرزنش جلوگیری کنید. این برخوردهای مانع از پرورش مهارت حل مسئله می شوند.

بکارگیری بازی: در قالب بازی می توان راه کارهای حل مشکلات و شناسایی علل چالش ها را مورد بررسی قرار داد.

بکارگیری داستان: گقتن داستان و قصه و بیا موقعیت های چالش بر انگیز و حل آن توسط شخصیت های داستان می تواند از لحاظ ذهنی به کودک کمک کند.

توضیح به کودک و تبیین مسائل: در بسیاری موارد زمانی که دیگران یا خود شما با مشکلی رو به رو می شوند می توانید به کودکن راه کارهای آن را توضیح دهید. بخصوص زمانی که برای همسالان کودک اتفاقی صورت می گیرد.

والدین، معلمان و سایر بزرگسالان مهارت ها و دانش های زیادی را توسعه داده اند که می تواند حل مشکلات را برای ما آسان کند. ما قبلاً مسئله را دیده‌ایم، و راه‌حل ممکن است برای ما واضح به نظر برسد، اما جوانان احتمالاً برای اولین بار با این چالش روبرو می‌شوند. چگونه به آن‌ها کمک می‌کنیم تا خودشان با مشکلات مقابله کنند تا تخصص لازم برای حل مشکلات دیگر را در آینده توسعه دهند؟

از این نکات استفاده کنید تا به شما کمک کند فکر کنید که چگونه از کودکان و دانش آموزان در حل چالش هایی که با آن مواجه می شوند حمایت می کنید.

بازی با مشکل را تشویق کنید. کودکان را تشویق کنید تا ایده های زیادی را کنار بگذارند، حدس بزنند، و احتمالات مختلف را در نظر بگیرند، حتی برخی از آنها که عجیب و غریب هستند. از منظرهای مختلف به مشکل نگاه کنید. این تفکر منعطف یک مهارت مهم برای ایجاد راه حل های بهتر از اولین راه حل هایی است که به ذهن می رسد.

کودک را راهنمایی کنید تا یک مشکل بزرگ را به قسمت های آن تقسیم کند. سپس روی جنبه‌هایی از مشکل تمرکز کنید که جوان نمی‌فهمد یا به نظر می‌رسد پتانسیل بیشتری برای حل شدن دارد.

از کودک بخواهید با صدای بلند مشکل را حل کند. این نه تنها به مربیگری جوان کمک می کند، بلکه روند تفکر را نیز کند می کند.
به جای تمرکز بر دریافت پاسخ صحیح، فرآیند حل مسئله را الگوبرداری کرده و در مورد آن صحبت کنید. در مورد مراحلی که برداشته اید صحبت کنید و از جوان بخواهید همین کار را انجام دهد تا یادگیری آن آسان تر باشد.

برای تقویت حل مسئله کودکان از دانش آموز بخواهید به تنهایی مشکل را حل کند. زمانی که جوان واقعاً گیر کرده است، فقط به اندازه نیاز کمک کنید. و هنگامی که این کار را انجام می دهید، راهنمایی خود را به سؤالات یا پیشنهادهایی محدود کنید که به جوان کمک می کند تا از طریق یک موضوع خاص بدون اینکه کل مشکل را برای او حل کند، عبور کند.

برای تقویت حل مسئله کودکان سوالات باز بپرسید. به جای «آیا فکر می‌کنید که در آنجا جا می‌شود؟» ممکن است یک سوال بازتر بپرسید، مانند: “به نظر شما چه چیزی لازم است تا همه چیز در داخل قرار گیرد؟” سؤالات بعدی بپرسید که جوان را تشویق کند تا روند حل مسئله خود را بیان کند. این نه تنها به یادگیری و راهنمایی شما کمک می کند، بلکه مهارت ها را تقویت می کند.

هنگامی که کودکان و دانش آموزان بر مانعی غلبه می کنند یا بر مهارت حل مسئله جدید مسلط می شوند، تقویت مثبت بدهید. در برجسته کردن کارهایی که انجام داده اند یا یاد گرفته اند، مشخص باشید.