آموزش مهارت حل مسأله در کودکان
کاربرد مهارت حل مسأله در کودکان بر کسی پوشیده نیست. افرادی که تسلط بیشتری نسبت به راههای حل مسأله دارند، در زندگی استرس کمتری متحمل میشوند.
مقاله حاضر در جهت آشنایی والدین با این مهارت، فواید و راههای ارتقای آن در کودک به رشته تحریر درآمده است.
تعریف مهارت حل مسأله
حل مسأله همانطور که از نامش مشخص است راههای موجود جهت حل کردن مسائل پیرامون ما در زندگی است.
فواید مهارت حل مسأله در کودکان
والدین با آموزش و تمرین این مهارت در کودک وی را قادر خواهند ساخت با کمک این مهارت، مسائل حل نشده زندگی خود را که موجب استرس ذهنی و نیز آثار سوء بر جسم میشود، حل کند. بدین ترتیب توانایی نوآوری و خلاقیت کودک ارتقا مییابد. (خلاقیت یعنی توانایی حل مسائلی که فرد قبلاً حل آنها را نیاموخته است.)
فرآیند حل مسأله
فرآیند حل مسأله عبارت است از یک نگرش کلی و چند مرحلهای به مسأله به نحوی که موجب میشود فرد به جای تمایل به یافتن راه حل سریع و ناگهانی، راه حلهای سازمان یافته و هدفمند را دنبال کند.
فرآیند حل مسأله دارای مراحلی است. والدین میتوانند با اطلاع از این فرآیند نسبت به این مهارت دید جامعی داشته باشند.
۱. تعریف و شناسایی مشکل (بیان مسأله به صورت دقیق، واضح، ساده، روشن و به دور از لغات مبهم و پیچیده)
۲. پیدا کردن راه حلهای مختلف (بارش مغزی)
۳. تصمیمگیری: جسارت و شهامت انتخاب بهترین گزینه
۴. بازنگری
تعریف و شناسایی مشکل
در تعریف و شناسایی مشکل، راههای زیر پیشنهاد میشود:
۱. اولویتبندی کردن مسائل: اهمیت و فوریت مهارت حل مسأله در کودکان در تعیین اولویت مسائل نقش مهمی ایفا میکند. به عنوان مثال، میتوان مسائل را به منظور اولویتبندی، به صورت زیر گروهبندی کرد:
- مسائل مهم و غیرفوری
- مسائل فوری و غیرمهم
- مسائل مهم و فوری
- مسائل غیرمهم و غیرفوری
۲. استفاده از خودآگاهی: برای تعریف و تعیین مشکل باید از خودآگاهی استفاده شود. به عنوان مثال، استفاده از گفتگوی درونی مثبت میتواند راهگشا باشد. مثلاً، کودک با خود بگوید که «من میتوانم این مسأله را حل کنم»، «هر طور شده راهی پیدا میکنم» یا «باید به دنبال راه حل مناسبی بگردم». باید توجه داشت که گفتگوی درونی منفی مانعی برای مهارت حل مسأله در کودکان خواهد بود. برای مثال، کودک نباید از چنین جملههایی در درون خود استفاده کند: «من خیلی بدبختم»، «هر چی بلاست سر من میآید»، «من نمیتوانم این مسأله را حل کنم»، «من ناتوان هستم» یا «من به درد هیچ کاری نمیخورم».
چند توصیه به والدین جهت ارتقای این مهارت در فرزند خود
با توجه به اینکه مهارتهای زندگی مانند سایر مهارتها آموختنی هستند، والدین میتوانند به کودک خود در کسب مهارت حل مسأله کمک کنند. در این رابطه به والدین عزیز توصیه میشود:
- احساس نیاز به این مهارت را با توجه به روحیات کودک در او ایجاد کنید.
- با فرزندان در حل مسأله همدلی کنید.
- به کودک در جمعآوری اطلاعات دقیق و لازم از منابع مطمئن کمک کنید.
- باور و نگرش مثبت در فرزندان ایجاد کنید.
- در صورت درخواست کمک از سوی کودک، بلافاصله راه حل را ارائه نکنید.
- از بیان جملاتی مانند «مشکل خودت است»، «به من ربطی ندارد» و نظیر آنها بپرهیزید.
- به کودک این نکته را یاد دهید که همیشه اولین راه حل بهترین راه نیست.
- به کودک این نکته را آموزش دهید که همیشه کوتاهترین راه حل بهترین راه نیست.
- با تشویق بهموقع کودک از یأس در صورت به نتیجه نرسیدن، جلوگیری کنید.
- به هیچ وجه راه حلهای اولیه فرزندان را به سخره نگیرید.
تمرین راه حلها
جهت آموزش این مهارت به کودکان، میتوان تمرینها و بازیهای ویژهای ترتیب داد. هدف از این تمرین، آشنایی با مسائلی است که چند راه حل دارند. همچنین، به کمک این تمرین، توانایی پیدا کردن چند راه حل برای یک مسأله تقویت میشود.
داستان «آیدای سردرگم» که در ادامه آمده است را برای کودک بخوانید. سپس، از او بخواهید که در مورد مسائل مطرح شده نظر بدهد. پاسخهای مربوط به هر مسأله را جداگانه یادداشت کنید.
داستان «آیدای سردرگم»: «آیدا نیاز به چند راه حل داشت. او نمیدانست که چه کار کند صبحها بهموقع از خواب بیدار شود. وقتی که بیدار میشد، نمیدانست که چه لباسی بپوشد. سر میز صبحانه، نمیدانست که از بین خوراکیهای مختلف، کدام را بخورد. بالاخره اینکه نمیدانست که چگونه و از کدام راه به مدرسه برود…»
در انتهای بازی، در مورد این موارد با فرزند خود بحث کنید: چرا باید به دنبال راه حلهای بهتر باشیم؟ آیا مسألهای داری که نمیتوانی آن را حل کنی؟