نوروفیدبک چیست؟ کاربردهای نوروفیدبک و شیوه درمان

مغز انسان دنیای امواج است. کنترل و مسیردهی امواج و سیگنال های مغز، دشوار و در بسیاری از مواقع غیرقابل انجام است. امروزه نوروفیدبک یا نوروتراپی نوعی درمان موثر است که در آن عملکرد مغز به صورت لحظه‌ای در صفحه‌ نمایشی نشان داده می‌شود. از این سیستم برای بازتوانبخشی و کنترل دقیق تر و تمرین روی عملکرد مغز استفاده می‌شود. امکان کنترل کردن و مسیر دهی امواج و سیگنال های مغزی این امکان را به ما می دهد تا بتوانیم ساختار و الگوی مورد نظر را در مغز پیاده کنیم. نوروتراپی با تکرار کردن می تواند به بهبود ساختار مغز و رفع اختلالات کمک قابل توجهی نماید. در روانشناسی بسته به شرایط و تناسب، تکنیک ها و روش های بسیاری برای درمان انواع اختلالات و بیماری های روحی و روانی مورد استفاده قرار می گیرد. روش نوروفیدبک یکی از ابزارها و روش های نوین و کارآمد در روانشناسی است که به کمک آن می توان برخی از اختلالات مانند:( ADHD، سوء مصرف مواد، اختلال‌های اضطرابی مثل استرس پس از سانحه، کمبود توجه، ناتوانی‌های یادگیری، افسردگی، مدریت استرس، سردردهای میگرنی و اختلال در خواب را بهبود بخشید.

نوروفیدبک چیست؟

درمان نوروفیدبک یا نوروتراپی یک روش غیر تهاجمی است که امواج مغزی بیمار را اندازه گیری می کند و به بیمار بازخوردی در زمان واقعی درباره نحوه عملکرد مغز ارائه می دهد و که هدف آن کمک به بیماران برای کنترل داوطلبانه برخی از عملکردهای بدن است که معمولاً غیرارادی هستند (مانند ضربان قلب، انقباض عضلانی یا امواج مغزی). در روش نوروفیدبک از ابزارهای الکترونیکی استفاده می‌ شود تا فرآیندهای فیزیولوژیکی خاصی را که در بدن بیمار اتفاق می‌افتد و معمولاً از آن‌ها آگاه نیستند، به بیمار منتقل کند. درمان نوروفیدبک، به ویژه، برای کمک به آموزش خودکنترلی عملکردهای مغز با نشان دادن نحوه واکنش مغز آن ها به برخی محرک ها به بیماران استفاده می شود. با گذشت زمان، بیماران یاد می‌گیرند که تشخیص دهند مغزشان در وضعیت خاصی قرار دارد. سپس، آن ها می توانند یاد بگیرند که حالت مورد نظر مانند آرامش را بازسازی کنند یا از حالت های نامطلوب مانند بی قراری در زندگی روزمره خود اجتناب کنند.

 درمان نوروفیدبک چگونه عمل می کند؟

درمان نوروفیدبک به بیمار کمک می کند تا امواج مغزی خود را آگاهانه کنترل کند. این کار را با اندازه گیری امواج مغزی خاص، بسته به موضوعی که درمان می شود، انجام می دهد. به عنوان مثال، امواج آلفا با آرامش، آمادگی، مدیتیشن و آرامش عمیق مرتبط هستند، در حالی که امواج بتا با تمرکز، توجه پایدار، تنش، هوشیاری و هیجان مشخص می شوند. بنابراین، امواج آلفا معمولا برای درمان شرایطی مانند استرس و اضطراب هدف قرار می‌گیرند، در حالی که امواج بتا برای بهبود ویژگی‌هایی مانند توجه و تمرکز، که با ADHD مرتبط هستند، هدف قرار می‌گیرند. درمان نوروفیدبک مغز شما را از نظر فعالیت امواج مغزی زیر نظر می گیرد و تقریباً بلافاصله بازخورد را اغلب از طریق نشانه های دیداری یا صوتی ارائه می دهد. برای مثال، مدیر درمان ممکن است از شما بخواهد در حین اندازه‌گیری امواج بتا، چیزی را روی صفحه تماشا کنید. هنگامی که امواج بتا را آشکار می کنید، صفحه در پاسخ روشن می شود. اگر امواج بتا را مهار کنید، صفحه کم نور می شود. هدف این است که به اندازه کافی برای شما تقویت شود که سعی کنید رفتار خود را تکرار کنید تا دوباره پاداش دریافت کنید (یعنی صفحه نمایش روشن تر). ممکن است چندین ماه طول بکشد تا بهبودهای مورد نظر را مشاهده کنید، اما هیچ اتفاق نظری در مورد تعداد جلسات مورد نیاز قبل از اعمال کنترل بر امواج مغزی وجود ندارد. همچنین مشخص نیست که اثرات درمان بدون درمان مداوم چقدر طول می کشد.

از یک جلسه درمان نوروفیدبک چه انتظاری باید داشت؟

قبل از رزرو جلسه، باید یک متخصص واجد شرایط برای انجام درمان نوروفیدبک پیدا کنید. بهترین گزینه این است که با پزشک خود مشورت کنید و ببینید آیا او می تواند شما را به یک روانپزشک یا روانشناس با تجربه در این عمل ارجاع دهد. در این جلسات روش هایی به کار گرفته می شوند:

1.تنظیم خلق و خوی

از درمان نوروفیدبک برای کمک به بیماران در کنترل آرامش و مدیریت احساسات استفاده می شود، بنابراین اتاق درمان باید برای آرامش و آسایش هرچه بیشتر بیماران آماده باشد.

2. به الکترودها وصل می شوید

مانند الکتروانسفالوگرافی (EEG)، جلسات درمانی نوروفیدبک با تجهیز شما به کلاه ایمنی، کلاه یا هدبند با الکترودهای متصل شروع می شود. این حسگرها سیگنال های الکتریکی تولید شده توسط مغز را شناسایی کرده و به کامپیوتر منتقل می کنند. هیچ سوزن یا دارویی در کار نیست.

3. در فعالیت محرک شرکت می کنید

کاری که در طول جلسه انجام می دهید بستگی به موضوعی دارد که می خواهید درمان کنید. به عنوان مثال، می توانید چیزی را روی صفحه تماشا کنید، چشمان خود را ببندید و به صدا گوش دهید یا در فعالیتی مانند انجام یک بازی ویدیویی شرکت کنید. ممکن است دراز کشیده یا روی صندلی نشسته باشید. در حالی که شما این کار را انجام می دهید، ارائه دهنده شما بر فعالیت شما نظارت می کند و امواج مغزی شما را در برابر وضعیت ایده آلی که می خواهید به دست آورید نقشه برداری می کند.

4. بازخورد دریافت می کنید

در طول فعالیت، نشانه هایی از نحوه عملکرد مغز خود دریافت خواهید کرد. هدف این است که با واکنش های خود هماهنگ باشید تا بتوانید مغز خود را به سمت وضعیت مطلوب هدایت کنید. جلسات معمولا 60 دقیقه طول می کشد.

5. تکرار را فراموش نکنید

در واقع، شما در لحظه ای که از اتاق درمان خارج می شوید، نتیجه ای را نخواهید دید. درمان نوروفیدبک اغلب می تواند بین 6 تا 20 جلسه طول بکشد، اگرچه تعداد جلسات تایید شده ای وجود ندارد که نتایج پایدار را تضمین کند، و تعداد جلسات این است. با هر بیمار متفاوت است. تعداد جلساتی که ممکن است نیاز داشته باشید مکالمه ای است که باید با ارائه دهنده خود داشته باشید.

سیاری از افراد از کاربردهای بسیار مهم نوروفیدبک بی اطلاع هستند در حالی که این فناوری جدید بسیار موثر و کاربردی است.
نوروفیدبک برای تشخیص سلامت روانی افراد کاربرد دارد، خصوصاٌ امروزه با ببیشتر شدن مشغله و دغدغه های زندگی انسان ها کمتر کسی از سلامت روانی به طور مطلق برخورد دار است. با استفاده از این روش می توان سلامت روانی افراد را تشخیص و تضمین کرد.

کاربردهای روش درمانی نوروفیدبک

1) عملکرد شناختی

برخی از محققان پیشنهاد کرده‌اند که نوروفیدبک ممکن است به افزایش انعطاف‌پذیری عصبی (ظرفیت مغز برای تغییر و سازگاری) کمک کند. این، به نوبه خود، احتمالاً می تواند به کاهش یا معکوس کردن کاهش طبیعی عملکرد شناختی که با افزایش سن رخ می دهد کمک کند. به عنوان مثال، یک مطالعه اولیه گزارش داد که آموزش نوروفیدبک سرعت پردازش شناختی و عملکرد اجرایی را در افراد مسن بهبود می بخشد. مطالعات دیگر گزارش کرده اند که انواع خاصی از تمرینات نوروفیدبک، مانند کاهش ریتم حسی حرکتی (SMR) ریتم بتا، ممکن است به بهبود زمان واکنش کمک کند. بر اساس یک مطالعه اولیه دیگر، افرادی که قادر به یادگیری تقویت فعالیت امواج مغزی آلفا از طریق نوروفیدبک بودند، گزارش شد که عملکرد بهتری در یک کار استدلال بصری-فضایی (چرخش اجسام ذهنی) داشتند.

2) توجه و حافظه کاری

مشکلات حافظه فعال اغلب با مشکلات توجه و حافظه کوتاه مدت همراه است. بر اساس برخی یافته‌های اولیه، افراد سالم گزارش کرده‌اند که حافظه کاری خود را بهبود می‌بخشند و با افزایش انواع خاصی از فعالیت امواج مغزی (در این مورد، امواج آلفا، تتا و SMR)، دامنه توجه خود را افزایش می‌دهند. مطالعه دیگری بر روی 32 فرد انسانی گزارش داد که نوروفیدبک مبتنی بر EEG باعث بهبود توجه و حافظه کاری در بیماران مسن تر می شود، در حالی که افراد جوان تر تمرکز و توجه (عملکرد اجرایی) را بهبود می بخشند. این امر باعث شد که برخی از محققان پیشنهاد کنند که نوروفیدبک ممکن است راهی موثر برای جلوگیری از اختلالات شناختی مرتبط با افزایش سن باشد. اگرچه تحقیقات بیشتری برای کشف قطعی مورد نیاز است.  آموزش نوروفیدبک مبتنی بر fMRI (نوعی از MRI که می‌تواند برای نظارت بر پاسخ‌های مغز در زمان واقعی مورد استفاده قرار گیرد) برای کمک به 18 بزرگسال سالم استفاده شد تا یاد بگیرند سیگنال‌های وابسته به سطح اکسیژن خون خود را کنترل کنند. منجر به بهبود توانایی های حافظه کاری شود. برخی از محققان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا نوروفیدبک می تواند مشکلات توجه و حافظه فعال را بهبود بخشد.

3) یادگیری و حافظه

برخی شواهد اولیه نشان می دهد که آموزش نوروفیدبک مبتنی بر EEG ممکن است پتانسیلی برای افزایش کسب و سازماندهی خاطرات جدید (هم حافظه کوتاه مدت و هم حافظه بلند مدت) داشته باشد. بر اساس یک مطالعه مقدماتی بر روی 50 فرد بزرگسال سالم، استفاده از یک برنامه نوروفیدبک مبتنی بر EEG برای تقویت قدرت موج آلفا با افزایش دقت انواع مختلف حافظه (اپیزودیک، کاری، کوتاه مدت) مرتبط بود. هر چه تقویت امواج آلفا قوی تر باشد، هر سوژه تقویت حافظه بیشتری نشان می دهد. آموزش نوروفیدبک مبتنی بر EEG (هدف‌گیری SMR و امواج آلفای بالایی) باعث بهبود حافظه کلامی، حافظه بصری کوتاه‌مدت و حافظه کاری در 70 درصد از افراد (شامل 17 بیمار سکته مغزی و 40 فرد کنترل سالم) گزارش شد. . گزارش شده است که این آموزش نوروفیدبک موثرتر از آموزش شناختی سنتی است و نویسندگان این مطالعه پیشنهاد کردند که نوروفیدبک به طور بالقوه می تواند برای بیمارانی که از آسیب مغزی رنج می برند (مانند بیماران سکته مغزی در مطالعه خود) مفید باشد. در نهایت، مطالعه دیگری روی 27 فرد سالم گزارش داد که نوروفیدبک مبتنی بر EEG تثبیت حافظه را در طول خواب بهبود می بخشد.

4) آموزش مهارت

در چند مطالعه اولیه، نوروفیدبک مبتنی بر EEG برای ارتقای امواج مغزی مرتبط با توجه و آرامش مورد استفاده قرار گرفت، که گزارش شد که عملکرد نوازندگان حرفه‌ای را هنگام اجرا در شرایط استرس‌زا بهبود می‌بخشد. یک مطالعه بعدی از آموزش نوروفیدبک EEG آلفا/تتا برای تقویت خلاقیت و مهارت فنی نوازندگان تازه کار استفاده کرد. طبق این مطالعه، نوروفیدبک SMR ممکن است مهارت های فنی آن ها را به طور قابل توجهی افزایش داده باشد. همچنین گزارش شده است که آموزش نوروفیدبک باعث بهبود عملکرد موسیقی در 33 کودک مدرسه ای می شود که پس از آموزش برای افزایش فعالیت امواج آلفا و تتا، خلاقیت بیشتری از خود نشان دادند و بهزیستی بالاتری را گزارش کردند. این یافته اولیه ممکن است نشان دهد که نوروفیدبک می تواند به عنوان یک ابزار یادگیری در کلاس درس مفید باشد. همچنین شواهد اولیه ای وجود دارد که نشان می دهد عملکرد ورزشی می تواند به طور بالقوه با تمرین نوروفیدبک افزایش یابد. به عنوان مثال، دو مطالعه اولیه با استفاده از آموزش نوروفیدبک مبتنی بر EEG گزارش دادند که دقت گلف در 6 نفر بهبود یافته است و عملکرد رقص در 24 رقصنده حرفه ای بهبود یافته است. مطالعه دیگری همچنین بهبود زمان واکنش و توانایی‌های بصری-فضایی را در 41 فرد سالم گزارش کرد. مهارت‌هایی که احتمالاً برای عملکرد ورزشی کاملاً مرتبط هستند.

5) اضطراب

بر اساس چند مطالعه اولیه، بیمارانی که آموزش نوروفیدبک را برای افزایش فعالیت امواج آلفا دریافت کردند، کاهش اضطراب و سایر احساسات منفی را گزارش کردند. در یک مطالعه، آموزش نوروفیدبک با هدف تقویت امواج آلفا و تتا مغز برای بهبود خلق و خو و افزایش اعتماد به نفس در گروهی از دانشجویان پزشکی گزارش شد. به طور مشابه، چند مطالعه گزارش کردند که آموزش نوروفیدبک امواج مغزی آلفا و تتا باعث کاهش اضطراب و استرس عملکرد در نوازندگان، رقصندگان و خوانندگان می شود. تحقیقات نشان می دهد که آموزش نوروفیدبک می تواند برای تغییر و کنترل فرآیندهای عاطفی نیز مورد استفاده قرار گیرد.

6) افسردگی

بر اساس تعداد کمی از مطالعات اولیه، نوروفیدبک با هدف قرار دادن امواج مغزی آلفا در قشر پیشانی، نویدهای اولیه را در درمان بالقوه افسردگی با افزایش خلق و خو و کاهش اضطراب نشان داده است. در یک مطالعه جالب، آموزش نوروفیدبک مبتنی بر EEG علائم افسردگی را کاهش داد – حتی زمانی که این آموزش با استفاده از فعالیت مغز خود برای کنترل موسیقی (به جای اینکه امواج مغزی خود را به خودی خود نشان داده شود) از شرکت کنندگان “تبدیل” شد. نوروفیدبک همودینامیک (HEG) – یعنی تمرین برای کنترل جریان خون در مناطق خاص مغز – نیز به عنوان یک درمان بالقوه برای افسردگی مورد مطالعه قرار گرفته است. برخی از محققان حدس می زنند که این ممکن است با افزایش پاسخ به خاطرات مثبت در سیستم لیمبیک، یک شبکه مغزی کلیدی درگیر در پردازش و تنظیم احساسات، کار کند.

7) کیفیت خواب

طبق یک مطالعه اولیه روی 38 شرکت‌کننده انسان سالم، استفاده از آموزش نوروفیدبک برای افزایش نوعی موج مغزی به نام ریتم حسی حرکتی (SMR) گزارش شده است که به افراد کمک می‌کند سریع‌تر به خواب بروند و کیفیت خواب را بهبود بخشد. همچنین گزارش شده است که نوروفیدبک کیفیت خواب را در 29 بزرگسال مبتلا به بی خوابی بهبود می بخشد. در یک مطالعه، 18 جلسه نوروفیدبک از راه دور (که از طریق اینترنت انجام شد) گزارش شد که هم زمان لازم برای به خواب رفتن را کاهش می‌دهد و هم زمان کل خواب را افزایش می‌دهد. به طور مشابه، طبق چند مطالعه، در مجموع 64 بیمار بی خوابی بهبودهایی را در کیفیت خواب گزارش کردند – اما تنها در صورتی که از درمان بازخورد مناسب استفاده شود. یک مطالعه پیگیری نیز گزارش داد که این مزایا تا 9 ماه ادامه داشت. بیمارانی که پرتنش و مضطرب بودند فقط از بازخورد تتا سود می‌بردند، در حالی که بیماران «آرام‌تر» فقط از بازخورد SMR بهره می‌بردند.

8) ADHD

برخی از مطالعات اولیه به پتانسیل آموزش نوروفیدبک برای بهبود یا مدیریت بهتر علائم رایج ADHD پرداخته اند. به عنوان مثال، یک مطالعه بر روی 20 کودک مبتلا به ADHD که درمان نوروفیدبک fMRI دریافت کرده بودند، افزایش فعال شدن در قشر سینگولات قدامی، بخشی از مغز را گزارش کرد که درگیر توجه انتخابی است. در مطالعه دیگری روی 38 کودک مبتلا به ADHD، 30 جلسه آموزش نوروفیدبک (SCP) برای بهبود عملکرد شناختی و توجه گزارش شد. علاوه بر این، این اثرات هنوز تا 6 ماه پس از درمان اولیه مشاهده می شد. این یافته توسط یک مطالعه پیگیری دیگر در 23 کودک مبتلا به ADHD تایید شد. به گفته نویسندگان یک مطالعه دیگر، آموزش نوروفیدبک ممکن است از نظر اثربخشی مشابه برخی از داروهای رایج ADHD باشد. در این مطالعه، 20 جلسه آموزش نوروفیدبک برای بهبود توجه و تمرکز برابر با متیل فنیدات (معمولاً به عنوان ریتالین) گزارش شد. یک مطالعه بعدی اثرات نوروفیدبک EEG همراه با یک برنامه 1 ساله ریتالین (متوسط دوز 25 میلی گرم/3 برابر در روز)، مشاوره والدین و حمایت تحصیلی را آزمایش کرد. همه کودکان این برنامه را دریافت کردند و 51 کودک نیز نوروفیدبک دریافت کردند. اگرچه همه کودکان بهبود علائم را گزارش کردند، گروه نوروفیدبک گزارش کردند که نیازی به ادامه مصرف ریتالین برای حفظ فواید اولیه این برنامه ندارند (100 کودک مبتلا به ADHD، 6 تا 19 ساله).

عوارض و خطرات درمان نوروفیدبک

به طور کلی، درمان نوروفیدبک یک عمل ایمن در نظر گرفته می شود و با حداقل خطر همراه است. یک مطالعه نشان داد که شایع‌ترین عوارض جانبی، ناراحتی و خواب‌آلودگی هدست است، اگرچه این خواب‌آلودگی توسط شرکت‌کنندگان، جانبازان مبتلا به درد مزمن، آسیب مغزی ضربه‌ای و اختلال استرس پس از سانحه، به عنوان یک عارضه جانبی مثبت دیده می‌شد، زیرا به آن ها کمک کرد. طول درمان نوروفیدبک معمولا با کابوس، بی خوابی، احساس اضطراب و سردرد است.اما هیچکدام از این موارد دائمی یا خطرناک نیست. این عوارض بازخوردی است که درمانگر از نحوه واکنش مغز شما گرفته و از آن برای درمان های بعدی شما استفاده می کند. مضرات نوروفیدبک آنقدر جدی نیست که مانع از امتحان کردن این روش درمانی بشود. تا زمانیکه از یک درمانگر درست و کاربلد برای درمان نوروفیدبک استفاده کنید هیچ عارضه نامطلوبی برایتان پیش نمی آید. ضمن اینکه شروع هر روش درمانی در ابتدا شاید برای مراجع دشوار باشد و هر اتفاق ناخوشایندی را به موضوع روش درمانی اش ربط دهد اما در واقعیت کسانیکه که از نوروفیدبک برای درمان خود استفاده می کنند با عوارض جدی و طولانی مدت روبرو نخواهند شد.

بهترین سن برای انجام درمان نوروفیدبک

سن مناسب برای استفاده از روش درمانی نوروفيدبک، سنین 5 یا 6 سالگی به بالا است. بهترین سن استفاده به ویژه در مورد اختلال بیش فعالی یا ADHD  سنین دبستان است.