انواع نوازش از جنس لمس، کلام و اشاره

نوازش همیشه از جنس لمس کردن نیست، گاهی، یک حرف یا سخن و یا حتی ایماء و اشاره چنان بر دل می نشیند که طوفانی از هیجانات مثبت در دل راه می اندازد. نوازش ها انواع مختلف دارند و به نوازش های مثبت و منفی تقسیم می شوند. امروز در مقاله ای متفاوت در جعبه ابزار ذهنی انواع نوازش ها و ابعاد آنها را بررسی کرده ایم.

انواع نوازش و فواید آن

نوازش چیست؟

در نظریه تحلیل رفتار متقابل (Transactional Analysis) اریک برن، «نوازش» (Stroke) به هر نوع توجه، تأیید یا شناسایی گفته می‌شود که از سوی دیگران دریافت می‌کنیم. نوازش می‌تواند کلامی یا غیرکلامی، مثبت یا منفی باشد. انسان‌ها از نظر روانی نیازمند دریافت نوازش هستند؛ این نیاز به اندازه نیازهای فیزیولوژیکی مانند غذا و آب، برای سلامت روان و رشد شخصیت ضروری است.

انواع نوازش

۱. نوازش مثبت (Positive Stroke)

نوازش مثبت هر نوع توجه یا تأیید است که فرد را ارزشمند، دوست‌داشتنی، شایسته یا مورد احترام نشان می‌دهد.

مثال‌ها: لبخند، تعریف، تشویق، بغل کردن، ابراز محبت کلامی («دوستت دارم»).

۲. نوازش منفی (Negative Stroke)

نوازش منفی توجهی است که به شکل انتقاد، سرزنش، تحقیر یا بی‌احترامی نشان داده می‌شود.

مثال‌ها: دعوا، مسخره کردن، نادیده گرفتن عمدی، سرزنش.

❗ نکته مهم:

در نظریه TA حتی نوازش منفی نیز از نادیده گرفتن کامل (عدم نوازش) بهتر است. زیرا نیاز به دیده شدن و توجه تا حدی ارضا می‌شود.

انواع نوازش از نظر شکل ارائه

الف) نوازش مشروط (Conditional Stroke)

نوازشی که وابسته به رفتار یا عملکرد فرد است.

مثال: «تو وقتی این کار رو انجام دادی عالی بودی.»

پیام: «تو فقط وقتی این کار را می‌کنی خوب هستی.»

ب) نوازش نامشروط (Unconditional Stroke)

نوازشی که به خود وجود فرد تعلق دارد، نه به کارها یا دستاوردهایش.

مثال: «من تو رو همین‌طوری که هستی دوست دارم.»

پیام: «بودن تو کافی است.»

نوازش‌های کلامی و غیرکلامی

نوع نوازش  و مثال ها

کلامی مثبت: تعریف، تحسین، تشکر، محبت کلامی
کلامی منفی: انتقاد، سرزنش، تحقیر
غیرکلامی مثبت: لبخند، بغل، لمس محبت‌آمیز، نگاه محبت‌آمیز
غیرکلامی منفی: اخم، نادیده گرفتن، چشم‌غره، حرکات تهدیدآمیز

فواید نوازش در زندگی فردی و اجتماعی

✅ افزایش عزت‌نفس و اعتماد به نفس: نوازش مثبت و نامشروط حس ارزشمندی ذاتی را تقویت می‌کند.
✅ کاهش اضطراب و استرس: نوازش مثبت سطح کورتیزول را کاهش داده و حس امنیت روانی ایجاد می‌کند.
✅ بهبود روابط عاطفی: نوازش متقابل باعث ایجاد صمیمیت، گرما و ارتباط مؤثرتر در خانواده، دوستی‌ها و روابط کاری می‌شود.
✅ تحریک رشد روانی سالم: کودکانی که نوازش مثبت و متعادل دریافت می‌کنند، بزرگسالانی با سلامت روان بالاتر خواهند بود.
✅ کاهش رفتارهای منفی و جلب توجه ناسالم: وقتی افراد نوازش مثبت دریافت می‌کنند، کمتر به دنبال دریافت نوازش منفی یا رفتارهای منفی می‌روند.

پیامدهای کمبود نوازش

❌ احساس طرد شدن و ناامنی
❌ کاهش عزت‌نفس
❌ افزایش نیاز به جلب توجه منفی
❌ افسردگی و اضطراب
❌ مشکلات در روابط عاطفی و اجتماعی

چگونه نوازش مثبت بیشتری وارد زندگی کنیم؟

• به دیگران بدون انتظار بازخورد، نوازش مثبت بدهید.
• نوازش‌های کلامی و غیرکلامی مثبت را به‌طور آگاهانه به کار ببرید.
• از نوازش نامشروط برای کودکان و افراد نزدیک استفاده کنید.
• مهارت پذیرش نوازش را در خود تقویت کنید (یاد بگیرید تحسین را بپذیرید).
• در روابط روزمره خود فضای امن برای تبادل نوازش ایجاد کنید.

نوازش عاطفی

افراد از کودکی تا بزرگسالی به دنبال نوازش های عاطفی از سوی افراد مهم زندگیشان هستند. افراد در هر سنی که باشند نیازمند نوازش از سوی افراد مهم زندگیشان بوده و اهمیت نوازش های عاطفی در زندگی افراد به اندازه ای است که از همان دوران کودکی انرژی مثبت را به روح و روان وارد می کند.

نوازش ها دو نوع هستند (منفی و مثبت)، نوازش های مثبت همان نوازش های کلامی، لبخند، بوسه، در آغوش گرفتن و …هستند که موجب ایجاد عزت نفس و اعتماد به نفس در کودکان و بزرگسالان خواهد شد. نوازش های منفی مانند اخم کردن، سیلی زدن، تذکر دادن و … که موجب پرخاشگری فرد می شود. هنگامی که افراد از سوی والدین و یا شخص مهم زندگیشان نوازش های مثبت نمی بینند بدنبال نوازش های منفی رفته و با انجام اعمال ناشایست سعی در جلب توجه و گرفتن نوازش های منفی می شوند چرا که در نوازش های منفی عشقی نهفته است که افراد به دلیل نابلدی در ابراز احساسات ان را بروز می دهند. نوازش منفی گرفتن بهتر از بی نوازشی است زیرا این اتفاق موجب می شود که فرد اسیب دیده عشق و علاقه طرف مقابل خود را درک کند.

افسانه‌ای اسطوره‌ای در مورد نوازش وجود دارد که تقریباً همه‌ی ما آن را آموخته‌ایم. این افسانه می‌گوید: “نوازش‌هایی را که طلب می‌کنید بی ارزش هستند.” ولی واقعیت چنین است که: “نوازش‌هایی را که شما با طلب کردن به دست می‌آورید به اندازه‌ نوازش‌هایی که بدون طلب کردن بدست می‌آورید ارزشمند هستند.” اگر دوست دارید در آغوش گرفته شوید آن را طلب کنید و بدست آورید. این به همان اندازه خوب است که این آغوش‌ها را با صبر کردن و امیدوار بودن بدست آورید. شاید شما اعتراض کنید که: “ولی اگر من این نوازش را طلب کنم، شخص مقابل ممکن است فقط برای این که مرا راضی کند و نرنجاند این کار را بکند.”

اگر با بالغ خود ارزیابی کنیم می‌بینیم که امکان چنین چیزی وجود دارد. در عین حال نوازش ممکن است بار عاطفی صمیمانه‌ای داشته باشد. امکان قوی دیگری وجود دارد که دیگران دوست دارند به شما نوازش دهند، ولی “والد” درون آنها اخطار می‌کند که “نوازش نده”. هنگامی که شما از اینگونه افراد تقاضای نوازش می‌کنید، در واقع آن چیزی را از آنها طلب می‌کنید که شاید خود مایل به انجام آن هستند. اگر نوازش گرفتید از نوازش کننده تشکر کنید، در غیر این صورت هیچ اشکالی ندارد که با “بالغ” خود از آن شخص در مورد این که چرا دوست نداشت نوازش بدهد سؤال کنید.

خویشتن نوازی

بدون شک بسیاری از ما در کودکی آموخته‌ایم که: “به خودت نوازش نده.” این ها فرامین “والدی” است که بر ما تحمیل شده است: “خودنمایی نکن، پز دادن و لاف زدن نوعی بی‌ادبی است!” مدارس نیز این نوع تلقینات و آموزش‌ها را ادامه می‌دهند، زمانی که شاگرد ممتاز می‌شدیم و یا در یک مسابقه‌ی ورزشی برنده می‌شدیم، اشکالی نداشت که دیگران از ما تعریف و تمجید کنند و بگویند ما چقدر خوب بودیم. لیکن ما خودمان بر این باور بودیم که باید با بی‌اعتنایی و فروتنی بگوییم: “ای بابا، این که چیزی نبود.”
در بزرگسالی نیز ممکن است این رفتار “کودک مطیع و سازگار” را ادامه دهیم. با فرا رسیدن دوران بزرگسالی، بیشتر ما به این رفتار عادت می‌کنیم که پیشرفت‌های خود را حتی در نظر خودمان دست کم بگیریم. با انجام این کار، ما منبع اصیلی از نوازش یعنی خویشتن نوازی را محدود می‌کنیم.

بانک نوازشی

با این که خویشتن نوازی منبع اصیل نوازشی ماست، هرگز نمی‌تواند جایگزین کاملی در مقابل نوازش‌هایی که از دیگران می‌گیریم باشد. مانند این است که هر یک از ما دارای یک “بانک نوازشی” هستیم و هرگاه از کسی نوازش می‌گیریم، نه تنها آن نوازش را در زمان خاص خود می‌گیریم، بلکه خاطره‌ی آن را در “بانک نوازشی” خود نگهداری می‌کنیم. بعدها می‌توانیم به این “بانک نوازشی” مراجعه کنیم و از نوازشی که می‌خواهیم، به عنوان خویشتن نوازی بهره ببریم. اگر ما نوازشی را به طور خاص ستایش می‌کنیم می‌توانیم آن را بارها و بارها به خاطر آوریم. لیکن سرانجام این نوازش‌های ذخیره شده اثرات خود را به تدریج از دست می‌دهند. ما نیاز داریم که “بانک نوازشی” خود را از دیگران همیشه پر نگه داریم.

سعی کنید نیازهای نوازشی اصیل خود را شناسایی کرده و آن‌ها را طلب کنید. اگر نوازشی منفی را نمی‌خواهید آن را رد کنید. معمولاً دوستان نزدیکی که به ما نوازش منفی می‌دهند هدفشان ناراحت کردن ما نیست. بلکه نمی‌دانند چگونه نوازشی ما را خوشحال می‌کند یا به دلایلی عادت دارند به دیگران نوازش منفی بدهند. نوازش منفی آنها را رد کنید. با آنها صحبت کنید و ترتیبی دهید که انرژی خود را برای ارائه‌ی نوازش‌های مثبت صرف کنند. اگر می‌خواهید به کسی نوازش مثبت بدهید سعی کنید “غیر شرطی” باشد. و نوازش‌های منفی را حتماً شرطی کنید. اگر به کسی بگویید “من از تو متنفرم” او نمی‌داند باید چکار کند تا از او متنفر نباشید. اما اگر بگویید “من از بی‌توجهی تو نسبت به خواسته‌هایم ناراحتم.” او می‌داند باید چگونه رفتار کند تا شما خوشحال شوید. لااقل می‌تواند دلیل بی‌توجهی خود را به شما بگوید

سخن پایانی

نوازش‌ها زبان عاطفی انسان‌ها هستند؛ همان‌طور که بدن برای بقا به غذا نیاز دارد، روان انسان نیز برای احساس ارزشمندی، امنیت و رضایت از زندگی نیازمند نوازش است. یادگیری دادن و دریافت نوازش مثبت یک مهارت مهم ارتباطی و روانشناختی است که در بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی نقشی کلیدی دارد.