داروهای ضدافسردگی چیستند؟
داروهای ضدافسردگی، داروهایی هستند که با نسخه پزشک برای درمان افسردگی تجویز می‌شوند. البته، از این داروها برای درمان اختلالات دیگر نیز استفاده می‌شود.
افسردگی نوعی اختلال خلقی است که باعث احساس غم و ناراحتی مداوم و از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی می‌شود که قبلاً برایتان لذت‌بخش بودند. همچنین می‌تواند باعث اختلال در تفکر، حافظه، انگیزه، اشتها و خواب شود.
انواع مختلفی از اختلالات افسردگی وجود دارد، از جمله:
- افسردگی اساسی (افسردگی ماژور)
- افسردگی دوقطبی
- اختلال افسردگی پایدار (PDD)
- اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی (PMDD)
- افسردگی آتیپیک یا غیرمعمول
- افسردگی فصلی (اختلال عاطفی فصلی)
داروهای ضدافسردگی یکی از روش‌های درمان افسردگی هستند. با اینکه این داروها می‌توانند علائم افسردگی را کاهش دهند، اما همیشه علت اصلی افسردگی را درمان نمی‌کنند. به همین دلیل، پزشکان اغلب توصیه می‌کنند دارودرمانی با روان‌درمانی (گفت‌وگو درمانی) ترکیب شود.
داروهای ضدافسردگی اولین‌بار در دهه ۱۹۵۰ کشف شدند و از آن زمان انواع مختلفی از آن‌ها توسعه یافته است. امروزه این داروها یکی از پرمصرف‌ترین داروهای تجویزی در ایالات متحده هستند.
داروهای ضدافسردگی چه بیماری‌هایی را درمان می‌کنند؟
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مصرف داروهای ضدافسردگی را برای درمان این بیماری‌ها تأیید کرده است:
- افسردگی اساسی و سایر اختلالات افسردگی (رایج‌ترین کاربرد)
- افسردگی دوقطبی
- بولیمیا (پرخوری عصبی)
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
- اختلال پانیک (وحشت‌زدگی)
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال اضطراب اجتماعی (فوبیای اجتماعی)
گاهی پزشکان برای مواردی خارج از فهرست تأیید شده نیز داروهای ضدافسردگی تجویز می‌کنند، که به آن مصرف “خارج از برچسب” می‌گویند. برای مثال، برخی داروهای سه‌حلقه‌ای برای درمان درد مزمن، بی‌خوابی یا میگرن تجویز می‌شوند.
انواع داروهای ضدافسردگی
داروهای ضدافسردگی به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند، از جمله:
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs): رایج‌ترین نوع داروی ضدافسردگی.
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs)
- داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCAs): قدیمی‌تر و معمولاً برای موارد مقاوم به درمان تجویز می‌شوند.
- داروهای ضدافسردگی غیرمعمول (Atypical Antidepressants)
- تنظیم‌کننده‌های سروتونین (Serotonin Modulators)
- مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز (MAOIs): از قدیمی‌ترین انواع ضدافسردگی که به دلیل نیاز به رعایت رژیم غذایی خاص، معمولاً در موارد مقاوم تجویز می‌شوند.
- آنتاگونیست‌های NMDA (گیرنده N-methyl-D-aspartate): گروه جدیدی از داروها.
در هر گروه، داروها و برندهای مختلفی وجود دارد.
مصرف داروهای ضدافسردگی چقدر رایج است؟
داروهای ضدافسردگی بسیار رایج هستند؛ بیش از یک نفر از هر ده نفر در آمریکا از آن‌ها استفاده می‌کند. مصرف این داروها در سراسر جهان رو به افزایش است.
رایج‌ترین نوع داروی ضدافسردگی چیست؟
SSRIs رایج‌ترین نوع هستند و فلوکستین (Prozac®) یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌هاست.
داروهای ضدافسردگی چگونه عمل می‌کنند؟
به طور کلی، این داروها نحوه استفاده مغز از مواد شیمیایی به نام “انتقال‌دهنده‌های عصبی” را تغییر می‌دهند تا خلق‌وخو و رفتار را بهتر تنظیم کنند. این انتقال‌دهنده‌ها معمولاً شامل سروتونین، نوراپی‌نفرین و گاهی دوپامین هستند. هر نوع داروی ضدافسردگی روش خاص خود را برای تأثیرگذاری دارد.
مطالعات همچنین نشان داده‌اند که داروهای ضدافسردگی باعث ایجاد «انعطاف‌پذیری عصبی» می‌شوند؛ فرآیندی که طی آن مغز می‌تواند ساختار و ارتباطات بین نورون‌ها را تغییر دهد.
نحوه مصرف داروهای ضدافسردگی
این داروها معمولاً به شکل قرص هستند و با آب خورده می‌شوند. پزشک در ابتدا کمترین دوز مؤثر را تجویز می‌کند و در صورت نیاز، به تدریج دوز را تنظیم می‌کند.
بهبود علائم ممکن است چند هفته طول بکشد. درمان معمولاً دست‌کم تا شش ماه بعد از بهتر شدن حال بیمار ادامه دارد. در موارد افسردگی مزمن، شدید یا عودکننده، ممکن است نیاز به مصرف بلندمدت باشد.
مزایا و خطرات
داروهای ضدافسردگی چقدر مؤثرند؟
این داروها مؤثرترین داروها برای درمان علائم افسردگی هستند، ولی تأثیر آن‌ها در افراد مختلف متفاوت است.
مطالعات نشان می‌دهند هرچه افسردگی شدیدتر باشد، داروها مؤثرتر خواهند بود. معمولاً برای افسردگی متوسط تا شدید یا مزمن مفید هستند، اما برای افسردگی خفیف تأثیر کمتری دارند.
ترکیب دارودرمانی با روان‌درمانی اغلب بهترین نتیجه را دارد.
عوارض جانبی داروهای ضدافسردگی
هر نوع دارو ممکن است عوارض خاص خود را داشته باشد. حتماً با پزشک یا داروساز درباره عوارض احتمالی داروی خود مشورت کنید.
عوارض شایع عبارت‌اند از:
- ناراحتی معده
- اسهال
- سردرد
- خواب‌آلودگی
- اختلالات جنسی
اکثر این عوارض خفیف هستند و با گذشت زمان بهبود می‌یابند. در صورت بروز عوارض ناراحت‌کننده، پزشک ممکن است دوز دارو را تغییر داده یا داروی دیگری تجویز کند.
آیا داروهای ضدافسردگی باعث افزایش وزن می‌شوند؟
افزایش وزن یکی از عوارض احتمالی برخی از این داروهاست. با این حال، بعضی از آن‌ها تأثیری بر وزن ندارند یا حتی ممکن است باعث کاهش وزن شوند.
عوامل مختلفی می‌توانند در افزایش وزن نقش داشته باشند:
برخی افراد به دلیل افسردگی اشتهای خود را از دست می‌دهند و وزن کم می‌کنند؛ وقتی دارو مصرف می‌کنند و اشتها بازمی‌گردد، ممکن است وزن اضافه کنند.
افزایش سن به‌طور طبیعی با افزایش وزن همراه است.
اگر نگران این موضوع هستید، با پزشک مشورت کنید. معمولاً فواید درمان افسردگی از عوارض احتمالی مانند افزایش وزن بیشتر است. همچنین می‌توان با ورزش و تغذیه سالم، این عارضه را مدیریت کرد.
عوارض احتمالی مصرف داروهای ضدافسردگی چیست؟
عوارض احتمالی ناشی از مصرف داروهای ضدافسردگی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- افزایش افکار یا رفتارهای خودکشی
- سندروم قطع داروی ضدافسردگی
- سندروم سروتونین
- مصرف بیش‌از‌حد (اوردوز)
داروهای SSRI همچنین ممکن است باعث افزایش خفیف خطر خونریزی در قسمت بالایی دستگاه گوارش شوند، به‌ویژه زمانی که همراه با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مصرف شوند. حتماً در مورد این خطر با پزشک خود صحبت کنید.
افکار یا رفتارهای خودکشی
در برخی موارد، کودکان، نوجوانان و بزرگسالان زیر ۲۵ سال ممکن است در شروع مصرف داروهای ضدافسردگی یا هنگام تغییر دوز، دچار افزایش افکار یا رفتارهای خودکشی شوند.
اگر شما یا فرزندتان چنین افکاری دارید، بلافاصله با پزشک معالج تماس بگیرید. همچنین می‌توانید با شماره 988 تماس بگیرید تا به خط ملی پیشگیری از خودکشی و بحران وصل شوید. این خدمات به‌صورت ۲۴ ساعته در دسترس است.
سندروم قطع داروی ضدافسردگی
اگر داروی ضدافسردگی را به‌طور ناگهانی قطع کنید (به‌ویژه اگر بیش از ۶ هفته مصرف کرده باشید)، ممکن است دچار سندروم قطع شوید. این حالت در حدود ۲۰٪ از موارد رخ می‌دهد.
علائم این سندروم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- علائم شبیه آنفولانزا مثل خستگی، سردرد، بدن‌درد و تعریق
- بی‌خوابی
- حالت تهوع
- سرگیجه یا سبکی سر
- مشکلات حسی مثل سوزش، گزگز یا احساس شوک
- اضطراب، تحریک‌پذیری یا بی‌قراری
این علائم معمولاً خفیف‌اند و طی یک تا دو هفته برطرف می‌شوند. هرگز بدون مشورت با پزشک مصرف داروی خود را قطع نکنید. کاهش تدریجی دوز معمولاً دست‌کم چهار هفته زمان می‌برد.
سندروم سروتونین
سندروم سروتونین یک واکنش بسیار نادر ولی بالقوه خطرناک است که به دلیل مقدار زیاد سروتونین در بدن رخ می‌دهد.
این سندروم معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که داروی جدیدی شروع شده یا دوز افزایش یافته و بدن نمی‌تواند مقدار اضافی سروتونین را مدیریت کند.
ترکیب داروهای ضدافسردگی با داروهایی مثل تریپتان‌ها (برای میگرن) یا برخی مسکن‌های اپیوئیدی مثل مپریدین می‌تواند خطر این سندروم را افزایش دهد.
علائم سندروم سروتونین:
- بی‌قراری
- حالت تهوع و استفراغ
- اسهال
- گشاد شدن مردمک‌ها
- گرفتگی یا اسپاسم عضلات، سفتی عضلات
- تعریق و لرز
- حرکات غیرعادی چشم
- علائم شدیدتر عبارت‌اند از:
- گیجی یا هذیان
- تند شدن ضربان قلب
- افزایش فشار خون
- تب
- تشنج
- بیهوشی
علائم معمولاً ظرف چند ساعت پس از مصرف داروی جدید یا افزایش دوز ظاهر می‌شوند. اگر چنین علائمی دارید، فوراً کمک پزشکی بگیرید. این سندروم می‌تواند کشنده باشد.
اوردوز یا مصرف بیش‌از‌حد
میزان خطرناکی بودن اوردوز با داروهای ضدافسردگی بسته به نوع دارو متفاوت است. همیشه دارو را طبق دستور پزشک مصرف کرده و از دسترس کودکان و حیوانات دور نگه دارید.
داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCA) در صورت اوردوز، بالاترین خطر مرگ را دارند. اگر به اوردوز در خود یا دیگران شک دارید، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید.
علائم اوردوز با TCA ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات ضربان قلب
- افت فشار خون
- خواب‌آلودگی
- سفتی عضلات
- گیجی ذهنی
- کما
سایر انواع داروهای ضدافسردگی هم ممکن است در صورت اوردوز خطرناک باشند. مثلاً در مورد SSRIها ممکن است علائمی مانند فشار خون بالا یا آریتمی قلبی ایجاد شود.
روند بهبود و چشم‌انداز
داروهای ضدافسردگی چه مدت زمان لازم دارند تا اثر کنند؟
معمولاً ۴ تا ۸ هفته طول می‌کشد تا داروهای ضدافسردگی اثر خود را نشان دهند و علائم بهبود یابند. معمولاً علائمی مثل خواب، اشتها، انرژی یا تمرکز زودتر از بهبود خلق‌وخو بهتر می‌شوند.
خیلی مهم است که دارو را طبق دستور پزشک و تا پایان دوره توصیه‌شده مصرف کنید و پیش از قطع آن حتماً با پزشک مشورت نمایید.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید؟
اگر از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌کنید، لازم است به‌طور منظم با پزشک خود ملاقات داشته باشید تا اثربخشی دارو بررسی شود. اما در شرایط زیر هم باید با پزشک تماس بگیرید:
- اگر عوارض جانبی آزاردهنده دارید.
- اگر علائم شما بهتر نشده یا شدت یافته‌اند.
- اگر قصد دارید دارو را قطع کنید.
- چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
اگر هر یک از علائم زیر را دارید، بلافاصله با ۱۱۵ تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید: - علائم سندروم سروتونین یا اوردوز دارویی
- افکار خودکشی یا تمایل به آسیب‌زدن به خود یا دیگران
سوالات متداول درباره داروهای ضدافسردگی
از کجا بدانم کدام داروی افسردگی برایم مناسب‌تر است؟
با توجه به تنوع بالای داروهای ضدافسردگی، انتخاب داروی مناسب ممکن است گیج‌کننده باشد. پزشک شما با بررسی موارد زیر، بهترین گزینه را پیشنهاد می‌کند:
- نوع و شدت علائم شما
- عوارض جانبی احتمالی
- تداخل با داروهای دیگر
- شرایط جسمی یا روانی همراه
- هزینه و پوشش بیمه‌ای
یافتن داروی مناسب ممکن است زمان‌بر باشد. صبور باشید و در صورت بروز عوارض یا عدم بهبود، با پزشک خود در میان بگذارید. گاهی تغییر دوز، تغییر دارو یا ترکیب دو دارو پیشنهاد می‌شود.
آیا می‌توانم هنگام بارداری داروهای ضدافسردگی مصرف کنم؟
مصرف داروهای ضدافسردگی در دوران بارداری مزایا و معایبی دارد. پزشک شما با در نظر گرفتن شرایط خاص، تصمیم‌گیری خواهد کرد.
برخی داروها ممکن است احتمال بروز ناهنجاری‌های مادرزادی را افزایش دهند (این خطر اغلب بسیار کم است).
افسردگی درمان‌نشده در بارداری نیز خطراتی دارد: مانند زایمان زودرس، کاهش رشد جنین، یا وزن پایین هنگام تولد. همچنین احتمال افسردگی پس از زایمان افزایش می‌یابد.
چه کسانی می‌توانند داروهای ضدافسردگی تجویز کنند؟
پزشکان عمومی (پزشک خانواده یا داخلی): در بسیاری از موارد، درمان افسردگی خفیف تا متوسط توسط پزشک عمومی انجام می‌شود.
روانپزشکان: اگر افسردگی شدید یا مقاوم به درمان دارید یا دچار اختلالات روانی همراه هستید، بهتر است به روانپزشک مراجعه کنید.
آیا می‌توانم هنگام مصرف دارو، الکل بنوشم؟
در حالت کلی، مصرف الکل هنگام استفاده از داروهای ضدافسردگی توصیه نمی‌شود. دلایل آن عبارتند از:
- الکل می‌تواند علائم افسردگی را بدتر کند.
- ترکیب الکل با دارو ممکن است باعث خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری شود.
- در برخی موارد خاص، پزشک ممکن است مصرف خیلی محدود و کنترل‌شده الکل را مجاز بداند.
آیا داروهای ضدافسردگی اعتیادآور هستند؟
خیر. داروهای ضدافسردگی اعتیادآور نیستند. آن‌ها:
- باعث احساس سرخوشی نمی‌شوند
- اثر آرام‌بخش افراطی ندارند
- فرد را به مصرف بیشتر ترغیب نمی‌کنند
- اما در صورت قطع ناگهانی، ممکن است دچار سندرم قطع دارو شوید. بنابراین همیشه تحت نظر پزشک و به‌صورت تدریجی دارو را قطع کنید.
