اختلال اضطراب اجتماعی (یا فوبیای اجتماعی) یک وضعیت پزشکی است که باعث ترس و اضطراب شدید در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود. افرادی که دچار این اختلال هستند، معمولاً از اینکه دیگران آن‌ها را قضاوت یا زیر نظر بگیرند می‌ترسند. خوشبختانه، این اختلال قابل درمان است و معمولاً با گفت‌وگو درمانی (روان‌درمانی) و داروهایی مانند ضدافسردگی‌ها کنترل می‌شود.
اختلال اضطراب اجتماعی (فوبیای اجتماعی) چیست؟
اختلال اضطراب اجتماعی نوعی مشکل روانی است که در آن فرد دچار ترس و نگرانی شدید و مداوم از قضاوت منفی یا دیده شدن توسط دیگران می‌شود. این اختلال یکی از رایج‌ترین انواع اضطراب است.
اگر به این اختلال مبتلا باشید، ممکن است در برخی یا همه موقعیت‌های اجتماعی احساس اضطراب یا ترس داشته باشید، از جمله:
- آشنایی با افراد جدید
- صحبت یا اجرا در برابر دیگران
- تماس یا پاسخگویی به تماس‌های تلفنی
- استفاده از سرویس‌های بهداشتی عمومی
- درخواست کمک در رستوران، فروشگاه یا مکان‌های عمومی
- قرار ملاقات یا آشنایی
- پاسخ دادن به سوالی در جمع
- غذا خوردن در حضور دیگران
- شرکت در مصاحبه‌های شغلی
ویژگی اصلی این اختلال، ترس از قضاوت، طرد شدن یا تحقیر شدن است.
چه کسانی دچار اضطراب اجتماعی می‌شوند؟
اختلال اضطراب اجتماعی یک مشکل رایج روانی است که می‌تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد. بیشتر افراد، قبل از سن ۲۰ سالگی علائم این اختلال را تجربه می‌کنند. نرخ ابتلا در زنان بیشتر از مردان است.
شیوع اختلال اضطراب اجتماعی چقدر است؟
این اختلال غیرمعمول نیست. حدود ۵ تا ۱۰ درصد از مردم جهان دچار این اختلال هستند. بعد از اختلالات مصرف مواد و افسردگی، سومین اختلال روانی رایج محسوب می‌شود.
آیا انواع مختلفی از اضطراب اجتماعی وجود دارد؟
بله. شدت این اختلال می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد:
اضطراب اجتماعی خفیف: فرد علائم را تجربه می‌کند اما همچنان در برخی موقعیت‌های اجتماعی شرکت می‌کند یا آن‌ها را تحمل می‌کند. ممکن است علائم تنها در موقعیت‌های خاص ظاهر شوند.
اضطراب اجتماعی متوسط: فرد ممکن است برخی موقعیت‌ها را بپذیرد اما از برخی دیگر اجتناب کند.
اضطراب اجتماعی شدید: فرد دچار علائم شدیدتر مانند حمله پانیک در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود و معمولاً به‌کلی از این موقعیت‌ها دوری می‌کند.
داشتن اضطراب پیش از رویدادهای اجتماعی (اضطراب پیش‌نگرانه) کاملاً رایج است. همچنین ممکن است شدت اضطراب اجتماعی در طول زندگی تغییر کند. در هر صورت، درمان این اختلال بسیار مهم است زیرا کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تفاوت بین اختلال اضطراب اجتماعی و خجالتی بودن چیست؟
همه ممکن است گاهی احساس خجالت کنند، اما اختلال اضطراب اجتماعی به‌طور مداوم زندگی روزمره فرد را مختل می‌کند. برای مثال، رفتن به فروشگاه یا صحبت با دیگران ممکن است برای فردی با اضطراب اجتماعی بسیار دشوار باشد، و همین موضوع می‌تواند روی تحصیل، شغل و روابط شخصی او تأثیر منفی بگذارد. خجالتی بودن معمولاً این‌گونه زندگی را مختل نمی‌کند.
به‌طور کلی، سه تفاوت اصلی بین اضطراب اجتماعی و خجالتی بودن عبارتند از:
- میزان اختلالی که در زندگی روزمره ایجاد می‌کند
- شدت ترس و اضطراب
- میزان اجتناب از موقعیت‌های خاص
بسیاری از افرادی که دچار این اختلال هستند، به اشتباه فکر می‌کنند که اضطراب اجتماعی فقط بخشی از شخصیت‌شان است و به دنبال درمان نمی‌روند. اگر شما هم در موقعیت‌های اجتماعی دچار علائم شدید و مداوم هستید، مهم است که با یک متخصص سلامت روان مشورت کنید.
علائم و علل
علت اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
پژوهشگران و متخصصان هنوز به طور کامل دلیل دقیق بروز اختلال اضطراب اجتماعی را نمی‌دانند. این اختلال ممکن است در برخی خانواده‌ها بیشتر دیده شود، اما مشخص نیست چرا بعضی اعضای خانواده دچار آن می‌شوند و بعضی دیگر نه. چون بخش‌های مختلفی از مغز در ترس و اضطراب نقش دارند، مطالعه این اختلال پیچیده است. همچنین، عوامل محیطی و استرس هم می‌توانند در ایجاد این مشکل نقش داشته باشند.
علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
افرادی که دچار این اختلال هستند، وقتی در موقعیت‌های اجتماعی قرار می‌گیرند یا باید جلوی دیگران کاری انجام دهند، دچار نشانه‌ها و افکاری خاص می‌شوند. این نشانه‌ها می‌توانند در موقعیت‌های خاص یا در اغلب تعاملات اجتماعی ظاهر شوند.
علائم جسمی و فیزیولوژیکی شامل موارد زیر است:
- سرخ شدن صورت، تعریق، لرزش یا تپش قلب هنگام بودن در جمع
- احساس تهوع و دل‌شوره شدید در موقعیت‌های اجتماعی
- پرهیز از تماس چشمی هنگام صحبت با دیگران
- داشتن حالت بدنی خشک و بی‌تحرک در جمع
- افکار و رفتارهای رایج در این اختلال شامل:
- حساسیت بیش از حد نسبت به نگاه یا قضاوت دیگران
- احساس خجالت یا معذب بودن در جمع
- خالی شدن ذهن و ناتوانی در صحبت کردن
- نگرانی شدید از اینکه دیگران قضاوت منفی کنند یا طردتان کنند
- ترس از حضور در جمع به‌ویژه بین افراد ناآشنا
- دوری از مکان‌های شلوغ یا جمع‌های اجتماعی
تشخیص
چطور این اختلال تشخیص داده می‌شود؟
یک پزشک، روانشناس یا روانپزشک می‌تواند این اختلال را براساس معیارهای راهنمای تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5) تشخیص دهد. معیارهای اصلی شامل موارد زیر است:
- ترس و اضطراب مداوم و شدید در موقعیت‌های اجتماعی به‌دلیل ترس از قضاوت یا تحقیر شدن
- اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی یا تحمل آن‌ها با اضطراب شدید
- داشتن اضطرابی که با شدت موقعیت تناسب ندارد
- اختلال در انجام کارهای روزمره به‌دلیل اضطراب اجتماعی
- این ترس یا اضطراب با بیماری جسمی، مصرف دارو یا مواد مخدر توضیح داده نمی‌شود
برای تشخیص قطعی، معمولاً فرد باید دست‌کم شش ماه این علائم را داشته باشد. متخصص ممکن است از طریق پرسش‌نامه یا مصاحبه دقیق، سابقه علائم را بررسی کند.
درمان
آیا این اختلال درمان‌پذیر است؟
بله، اختلال اضطراب اجتماعی به‌خوبی با روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) و/یا داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی قابل درمان است.
CBT یا درمان شناختی-رفتاری چیست؟
CBT نوعی روان‌درمانی است که در آن روانشناس به شما کمک می‌کند افکار و رفتارهای منفی و ناسالم را شناسایی و اصلاح کنید. این روش طی چند جلسه انجام می‌شود و به شما کمک می‌کند بهتر با استرس و اضطراب کنار بیایید.
چه داروهایی برای درمان اضطراب اجتماعی استفاده می‌شود؟
- SSRIs (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین): مانند فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Zoloft)، پاروکستین، سیتالوپرام و اسیتالوپرام
- SNRIs (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین): مانند دولوکستین (Cymbalta) یا ونلافاکسین
- بنزودیازپین‌ها: داروهایی مانند آلپرازولام و لورازپام که معمولاً برای مدت کوتاه استفاده می‌شوند
- بتابلوکرها: مانند پروپرانولول یا متوپرولول برای کنترل علائم جسمی مثل لرزش یا تپش قلب
آیا داروها عوارض جانبی دارند؟
بله، هر دارویی می‌تواند عوارضی داشته باشد که بسته به نوع دارو و واکنش بدن شما متفاوت است. بهتر است با پزشک در مورد عوارض احتمالی مشورت کنید.
چه مدت طول می‌کشد تا دارو اثر کند؟
داروهای ضدافسردگی مانند SSRIs و SNRIs معمولاً چند هفته زمان می‌برند تا اثر بگذارند. داروهای ضداضطراب و بتابلوکرها معمولاً اثر سریع‌تری دارند اما برای دوره‌های کوتاه تجویز می‌شوند.
پیشگیری
چه عواملی باعث افزایش احتمال ابتلا به اضطراب اجتماعی می‌شوند؟
هنوز متخصصان به طور کامل دلیل بروز اختلال اضطراب اجتماعی را نمی‌دانند، اما برخی عوامل خطر که می‌توانند احتمال ابتلا به این مشکل را افزایش دهند، شامل موارد زیر هستند:
- ژنتیک: اگر در خانواده‌تان کسی دچار اضطراب اجتماعی باشد، احتمال ابتلا برای شما بیشتر است.
- تربیت سخت‌گیرانه یا کنترل‌گرانه: اگر در کودکی والدین‌تان بیش از حد کنترل‌گر بوده‌اند.
- تجربه رویدادهای استرس‌زا یا ترسناک: مواجهه با شرایط سخت یا آسیب‌زا می‌تواند زمینه‌ساز اضطراب اجتماعی شود.
پیش‌آگهی و چشم‌انداز درمان
چشم‌انداز اختلال اضطراب اجتماعی چگونه است؟
خبر خوب این است که این اختلال به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد، چه از طریق روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT)، دارو یا ترکیبی از هر دو. بعضی افراد ممکن است نیاز داشته باشند تا همیشه دارو مصرف کنند، اما برای بسیاری، درمان موقت هم می‌تواند کافی باشد.
اگر اضطراب اجتماعی درمان نشود، می‌تواند به شدت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد:
- افت عملکرد تحصیلی
- مشکلات شغلی
- آسیب به روابط اجتماعی
- کاهش کیفیت کلی زندگی
همچنین ممکن است در ادامه به افسردگی شدید یا سوءمصرف الکل منجر شود. بنابراین، در صورت داشتن نشانه‌ها، بهتر است هرچه زودتر به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید.
تا چه مدت ممکن است اضطراب اجتماعی ادامه پیدا کند؟
اگر درمان نشود، ممکن است تا آخر عمر باقی بماند. اما با دریافت درمان (دارو یا روان‌درمانی)، بسیاری از افراد می‌توانند نشانه‌های خود را به‌خوبی کنترل کرده یا حتی بهبود یابند.
چطور می‌توان اضطراب اجتماعی را پشت سر گذاشت؟
تقریباً بدون درمان، غلبه بر اضطراب اجتماعی ممکن نیست. این اختلال یک مشکل پزشکی واقعی است و مانند هر بیماری دیگر نیاز به درمان دارد. درمان رفتاری-شناختی و برخی داروهای ضدافسردگی می‌توانند بسیار مؤثر باشند.
زندگی با اضطراب اجتماعی
اگر اضطراب اجتماعی دارم، چه کارهایی می‌توانم انجام دهم؟
گرچه ممکن است سخت یا ترسناک باشد، اما مهم است که اگر علائم اضطراب اجتماعی دارید، با پزشک یا روانشناس خود صحبت کنید.
اگر تشخیص اختلال را گرفته‌اید، این نکات می‌تواند به شما کمک کند:
- خواب کافی و ورزش منظم
- پرهیز از الکل و مواد مخدر
- مصرف منظم دارو (در صورت تجویز پزشک)
- حضور منظم در جلسات درمانی
- ارتباط با خانواده و دوستان برای دریافت حمایت
- عضویت در گروه‌های حمایتی افراد دچار اضطراب اجتماعی
- مراجعه منظم به پزشک یا درمانگر
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر علائم اضطراب اجتماعی دارید یا احساس می‌کنید درمان فعلی‌تان مؤثر نیست، حتماً با پزشک مشورت کنید. هیچ‌گاه خودسرانه دارو را قطع نکنید.
چه سوالاتی از پزشک بپرسم؟
صحبت درباره سلامت روان شاید سخت باشد، اما بسیار ضروری است. این سوالات می‌تواند به شما کمک کند:
- آیا لازم است به روان‌درمانگر، روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنم؟
- متخصص خاصی را برای درمان اضطراب اجتماعی پیشنهاد می‌دهید؟
- آیا دارویی برای این اختلال وجود دارد؟
- گروه‌های حمایتی برای اضطراب اجتماعی را می‌شناسید؟
- کتاب یا منابعی برای مطالعه درباره این اختلال پیشنهاد می‌دهید؟
- پس از تشخیص، مراحل بعدی درمان چیست؟
سوالات رایج
تفاوت بین اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا (ترس از مکان‌های باز) چیست؟
هر دو با اضطراب مرتبط‌اند اما تفاوت دارند:
در اضطراب اجتماعی، ترس فرد از قضاوت یا شرمندگی در جمع است.
در آگورافوبیا، فرد از بودن در مکان‌هایی می‌ترسد که در صورت بروز خطر نتواند فرار کند؛ این ترس لزوماً به حضور دیگران ربطی ندارد و معمولاً پس از چند حمله پانیک ایجاد می‌شود.
تفاوت اضطراب اجتماعی با فوبیای اجتماعی چیست؟
در واقع تفاوت زیادی ندارند. «فوبیای اجتماعی» اصطلاح قدیمی‌تری است که تا قبل از سال ۱۹۹۴ استفاده می‌شد. از آن زمان به بعد، اصطلاح «اختلال اضطراب اجتماعی» به کار رفت و دامنه تعریف آن نیز گسترده‌تر شد.
چگونه به کسی که دچار اضطراب اجتماعی است کمک کنیم؟
راه‌هایی برای حمایت از آن‌ها وجود دارد:
- درباره این اختلال مطالعه کنید.
- احساسات او را کوچک نشمارید؛ با همدلی گوش کنید.
- او را به درمان تشویق کنید؛ درمان روان‌شناختی و دارویی بسیار مؤثر است.
- صبور باشید؛ روند درمان زمان‌بر است اما قابل بهبود است.
