انواع بیماری‌های روانی (از خفیف تا خطرناک) + علائم هر اختلال

بیماری‌های روانی فقط مجموعه‌ای از اختلالات ذهنی نیستند؛ بلکه اختلالاتی هستند که می‌توانند احساسات، رفتار، تصمیم‌گیری، روابط و حتی عملکرد روزانه فرد را تحت‌تأثیر قرار دهند. از اضطراب و افسردگی گرفته تا وسواس، اختلال دوقطبی و بیماری‌های روانی خطرناک مانند اسکیزوفرنی، هرکدام علائم و میزان شدت متفاوتی دارند. شناخت انواع بیماری‌های روانی و نشانه‌های هشداردهنده آن‌ها کمک می‌کند افراد سریع‌تر برای درمان اقدام کنند و از مزمن شدن اختلال جلوگیری شود. در این مقاله لیست کامل اختلالات روانی، علائم اصلی هر بیماری و تست‌های تشخیص معتبر را به‌صورت ساده و کاربردی توضیح داده‌ایم.

بیماری روانی به شرایطی اشاره دارد که بر طرز تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر منفی می گذارد. درست مثل عبارت “بیماری جسمی” که ممکن است شرایط گسترده ای از مشکلات جسمی را توصیف کند، بیماری های روانی نیز انواع مختلفی از مشکلات بهداشت روان را در بر می گیرد.

✔ «اگر فقط ۲۰ ثانیه وقت داری، این خلاصه را ببین:»

• شایع‌ترین بیماری‌های روانی: اضطراب، افسردگی، وسواس

• خطرناک‌ترین‌ها: اسکیزوفرنی، دوقطبی نوع یک، اختلال شخصیت مرزی

• قابل تشخیص با تست‌ های روانشناسی: تست سلامت روان، تست اضطراب، تست افسردگی

• علائم هشدار: تغییر در خواب، تغییر اشتها، افت عملکرد، افکار آزاردهنده

• درصد شیوع: حدود ۲۰٪ از مردم مبتلا هستند

شیوع بیماری های روانی

تقریبا 20 درصد از جمعیت ایالات متحده آمریکا یک بیماری روانی دارند. این موارد به دو دسته تقسیم می شوند: هرگونه بیماری روانی (AMI) و بیماری جدی روانی (SMI)، یک گروه کوچکتر و شدیدتر. تخمین زده می شود که از هر 25 بزرگسال در ایالات متحده، یک نفر بیماری روانی جدی تجربه می کند که یک یا چند فعالیت عمده زندگی او را مختل می کند. برخی از بیماری های روانی، مانند ADHD، در دوران کودکی شروع می شود. برخی از بیماری های روانی نیز، مانند اسکیزوفرنی، احتمالاً در دوران نوجوانی یا بزرگسالی آشکار می شوند. برخی از بیماری های روانی، مانند اختلالات اضطرابی، ممکن است در هر سنی شروع شود. اضطراب ممکن است بر اثر تجربه زندگی استرس زا ایجاد شده یا علائم ممکن است بدون هیچ دلیل واضحی ظاهر شود.

همچنین ممکن است بیش از یک بیماری روانی در یک زمان  در فرد وجود داشته باشد. به عنوان مثال، فردی که دارای اضطراب فراگیر است، ممکن است مبتلا به اختلال نارسایی قلبی نیز باشد. یا ممکن است فردی با بی اشتهایی عصبی نیز دچار افسردگی شود.

⭐ مرتب‌سازی انواع اختلالات روانی بر اساس «میزان خطرناک بودن + شیوع»

🔥 1) طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان‌پریشی

خطر: بسیار بالا | شیوع: کم تا متوسط (حدود ۱٪)
افراد ممکن است دچار توهم، هذیان، اختلال واقعیت‌سنجی، رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و اختلال شدید در عملکرد شوند. اسکیزوفرنی، اسکیزوافکتیو، اختلال هذیانی و روان‌پریشی کوتاه‌مدت در این گروه قرار می‌گیرند. خطر آسیب به خود و دیگران در صورت درمان‌نشدن وجود دارد.

🔥 2) اختلالات دوقطبی و مرتبط با آن

خطر: بالا | شیوع: متوسط (۱–۳٪)
نوسانات خلقی شدید بین افسردگی عمیق و مانیک (سرخوشی خطرناک) وجود دارد. در اپیزودهای مانیک احتمال رفتارهای پرخطر (ولخرجی، روابط جنسی پرخطر، تصمیمات ناگهانی) و در فاز افسردگی احتمال خودکشی بالاست. دوقطبی نوع ۱ خطرناک‌تر از نوع ۲ است.

🔥 3) اختلالات شخصیت (به‌ویژه شخصیت مرزی، ضداجتماعی، اسکیزوتایپی)

خطر: متوسط تا بالا | شیوع: متوسط (۱۰٪ جمعیت انواع اختلال شخصیت)
اختلال شخصیت مرزی (BPD) با نوسانات هیجانی شدید، خودزنی، رفتارهای تکانشی و روابط ناپایدار همراه است. شخصیت ضداجتماعی ممکن است رفتارهای قانون‌گریز و خطرناک داشته باشد. این گروه معمولاً مزمن هستند و درمان طولانی‌مدت لازم دارند.

⭐ 4) اختلالات مرتبط با مواد و اعتیاد

خطر: متوسط تا بالا | شیوع: بالا (۱۰–۱۵٪)
اعتیاد به الکل، مواد، محرک‌ها یا آرام‌بخش‌ها یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است. خطرات شامل رفتارهای پرخطر، آسیب جسمی، مشکلات خانوادگی و احتمال اوردوز است. این اختلال با سایر مشکلات مانند اضطراب و افسردگی هم‌زمان می‌شود.

⭐ 5) اختلالات افسردگی

خطر: متوسط | شیوع: بسیار بالا (۱۵–۲۰٪)
یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی که اگر شدید باشد، احتمال افکار خودکشی بالا می‌رود. شامل افسردگی اساسی، افسردگی مداوم (Dysthymia) و اختلال خلقی PMDD است. کاهش انرژی، احساس پوچی و افت عملکرد از علائم مهم آن است.

⭐ 6) اختلالات اضطرابی

خطر: متوسط | شیوع: بسیار بالا (۲۵٪)
شایع‌ترین گروه اختلالات روانی شامل اضطراب فراگیر، حملات پانیک، فوبیاها، اضطراب اجتماعی و اضطراب جدایی است. به‌طور معمول خطرناک نیستند اما می‌توانند کیفیت زندگی را به‌شدت کاهش دهند و در موارد شدید فرد را از انجام فعالیت‌های روزانه باز دارند.

⭐ 7) وسواس فکری-عملی (OCD) و اختلالات مرتبط

خطر: متوسط | شیوع: متوسط (۲–۳٪)
این اختلال شامل افکار آزاردهنده و رفتارهای تکراری است. در موارد شدید می‌تواند زندگی فرد را فلج کند. اختلال وسواس فکری-عملی، BDD (وسواس ظاهر) و تریکوتیلومانیا در این دسته‌اند.

⭐ 8) اختلالات تروما و استرس (مانند PTSD)

خطر: متوسط | شیوع: متوسط (۵–۸٪)
بعد از تجربه رویداد آسیب‌زا بروز می‌کند. کابوس، فلش‌بک، تحریک‌پذیری شدید و اجتناب از موقعیت‌ها از ویژگی‌های آن است. برخی افراد به رفتارهای خطرناک یا مصرف مواد رو می‌آورند.

⭐ 9) اختلالات خوردن (بی‌اشتهایی، پرخوری، بولیمیا)

خطر: متوسط | شیوع: متوسط
بی‌اشتهایی عصبی یکی از بالاترین نرخ‌های مرگ‌ومیر را در بین اختلالات روانی دارد (به‌دلیل سوءتغذیه و خودکشی). این اختلالات اغلب در نوجوانان و جوانان دیده می‌شود.

⭐ 10) اختلالات تجزیه‌ای (Dissociative Disorders)

خطر: متوسط | شیوع: کم
شامل تجزیه هویت، فرار تجزیه‌ای و مسخ شخصیت. فرد ممکن است بخش‌هایی از خاطرات یا هویت خود را از دست بدهد. معمولاً با تروماهای شدید کودکی همراه است.

⭐ 11) اختلالات عصبی‌–شناختی (مانند آلزایمر)

خطر: متوسط | شیوع: بالا در سالمندان
با افت حافظه، اختلال تمرکز و افت عملکرد روزمره همراه است. آلزایمر شایع‌ترین نوع است و نیاز به مراقبت طولانی‌مدت دارد.

12) اختلالات جسمانی‌سازی (Somatic Disorders)

خطر: کم تا متوسط | شیوع: متوسط
فرد علائم جسمی واقعی دارد اما علت روانی است. می‌تواند باعث مراجعه زیاد به پزشک و اختلال در عملکرد شود.

13) اختلالات خواب و بیداری

خطر: کم تا متوسط | شیوع: بالا
بی‌خوابی، کابوس، فاز خواب نامنظم و آپنه خواب. معمولاً خطرناک نیستند اما در بلندمدت روی سلامت روان تأثیر زیادی دارند.

14) اختلالات مخرب، کنترل تکانه و رفتار

خطر: کم تا متوسط | شیوع: متوسط
شامل اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)، اختلال رفتار، کلپتومانیا (دزدی)، پیروکومانیا (آتش‌افروزی). بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود.

15) اختلالات رشدی عصبی (مثل اوتیسم، ADHD)

خطر: کم | شیوع: بالا
این اختلالات از کودکی شروع می‌شوند. ADHD شایع است؛ اوتیسم شدت‌های مختلف دارد. بیشتر عملکرد شناختی یا ارتباطی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

16) اختلالات جنسیتی (Gender Dysphoria)

خطر: کم | شیوع: بسیار کم
مشکلی در احساس هویت جنسیتی است. خودِ اختلال خطرناک نیست؛ اما تبعیض و افسردگی ثانویه می‌تواند خطرساز باشد.

17) اختلالات دفع (Enuresis/Encopresis)

خطر: کم | شیوع: کم
در کودکان شایع‌تر است و معمولاً با رشد یا درمان رفتاری بهتر می‌شود.

18) اختلالات عملکرد جنسی

خطر: کم | شیوع: متوسط
شامل اختلال نعوظ، واژینیسموس، درد جنسی و کاهش میل. کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد ولی جزو اختلالات خطرساز نیست.

19) اختلالات پارافیلی

خطر: کم تا متوسط | شیوع: کم
گرایش‌های جنسی غیرمعمول که در برخی موارد می‌تواند مشکل‌زا باشد. خطر آن بسته به نوع رفتار متفاوت است.

20) سایر اختلالات روانی

اختلالاتی که معیار کامل دسته‌های بالا را ندارند.

علائم و نشانه ها

علائم بیماری های روانی متفاوت است. به عنوان مثال، فرد مبتلا به افسردگی ممکن است کاهش انرژی و مشکل در خوابیدن را تجربه کند در حالی که ممکن است کسی که دارای اختلال خوردن است، دفع و استفراق کند. اما همه بیماری های روانی این در یک موضوع با هم مشترک هستند: آنها با پریشانی قابل توجهی همراه هستند و در توانایی یک فرد اختلال ایجاد می کنند. برای اینکه یک اختلال معیارهای بیماری روانی را داشته باشد، معمولاً علائم یک فرد باید در عملکرد اجتماعی، شغلی یا تحصیلی آنها مشکل ایجاد کند.

همه افراد در سلامت روان خود پستی ها و بلندی هایی را تجربه می کنند. یک تجربه استرس زا، مانند از دست دادن یک دوست عزیز، ممکن است به طور موقت سلامت روان شما را تحت تاثیر قرار دهد، اما این بدان معنا نیست که شما از نظر روحی بیمار هستید. بیشتر بیماری های روانی نیازمند این است که علائم و نشانه ها برای مدت زمانی معین از دو هفته تا دو سال ادامه داشته باشد.

برخی افراد به بیماری خود بینش دارند و می دانند که مشکلی را تجربه می کنند. به عنوان مثال فردی که دارای اضطرابی است، احتمالاً می فهمید که نشانه های اضطراب بر زندگی روزمره او تأثیر می گذارد. اما گاهی ممکن است کسی که اختلال روانی دارد، نفهمد که افکارش تحریف شده است.

به طور کلی، علائم رایج بیماری های روانی ممکن است مواردی از جمله موارد زیر را شامل شود:

• از دست دادن علاقه و انگیزه به فعالیت ها
• تغییر در خواب
• تغییر در اشتها
• دست کشیدن از کار
• علائم جسمی غیرقابل توضیح مانند سردرد و سردرد
• مشکل در تمرکز
• تغییر در خلق و خوی

هر بیماری روانی دارای علائم مشخص و مختلفی است، اما اختلالات روانی تمایل دارند تغییراتی در تفکر، خلق و خو و رفتار ایجاد کنند.

اگر گمان می کنید که شما یا یک دوست عزیز شما دچار یک بیماری روانی هستید، این مهم است که در مورد نگرانی های خود با روانشناس صحبت کنید.

علل بیماری های روانی

علت دقیق بیشتر بیماری های روانی مشخص نیست. تصور می شود که آنها از چندین عامل مختلف ناشی می شوند. موارد زیر برخی از عواملی است که ممکن است در ایجاد یک بیماری روانی تأثیر بگذارد:

ژنتیک؛ به نظر می رسد بسیاری از بیماری های روانی در خانواده ها ریشه دوانده است. برای مثال افرادی که با افراد اسکیزوفرنیک رابطه دارند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن قرار داشته باشند.

انتقال دهنده های عصبی مغز نقش عمده ای در بیماری های روانی دارند. تغییر در انتقال دهنده های عصبی، پیام رسان های شیمیایی در مغز می تواند عامل بسیاری از بیماری های روانی باشد.

قرار گرفتن در معرض محیط قبل از تولد. اگر مادر شما هنگام بارداری الکل نوشیده باشد، از مواد مخدر استفاده کرده باشد یا در معرض مواد شیمیایی مضر یا سموم قرار داشته باشد، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری روانی مانند اوتیسم قرار داشته باشید.

تجارب زندگی. رویدادهای استرس زای زندگی که شما ممکن است در پیشرفت بیماری روانی نقش داشته باشد. برای مثال تغییر مکرر مراقبین کودک ممکن است کودک بعدها به اختلالات دلبستگی دچار شود.

عوارض بیماری های روانی

بیماری های روانی می تواند عوارض مختلفی را در زندگی فرد ایجاد کند. عوارض شایع عبارتند از:

• درگیری خانوادگی
• از دست دادن علاقه به فعالیت هایی که قبلاً لذت بخش بودند
• اختلال عملکرد جنسی
• افزایش غیبت در محل کار یا مدرسه
• کاهش عملکرد در مدرسه یا محل کار
• فقر
• بی خانمانی
• مسائل حقوقی
• مشکلات دارویی یا الکل
• مشکلات سلامت جسمی
• مسائل رفتاری
• افزایش خطر خودکشی

تشخیص بیماری های روانی

دفترچه راهنمای تشخيصی و آماری (DSM-5) راهنمايی است كه توسط متخصصان، برای تشخيص بيماری های روانی استفاده می شود. بیماری های روانی ممکن است توسط یک پزشک یا یک متخصص بهداشت روان مانند روانشناس یا روانپزشک تشخیص داده شود.

برای تعیین اینکه آیا شما یک بیماری روانی دارید یا خیر، به احتمال زیاد با شما مصاحبه خواهد شد. یک متخصص تلاش می کند تاریخ بیماری شما، علائمی را که تجربه می کنید و مشکلاتی که بیماری شما ایجاد کرده را بفهمد. همچنین ممکن است از اعضای خانواده شما خواسته شود که در مصاحبه شرکت کنند تا بتوانند علائمی را که می بینند توصیف کنند.

قبل از اینکه یک اختلال روانشناختی تشخیص داده شود، ممکن است لازم باشد برای رد کردن مسائل مربوط به سلامت جسمی، تحت معاینه بدنی و جسمی قرار بگیرید. به عنوان مثال، مشکلات تیروئید ممکن است باعث علائم افسردگی یا اضطراب شود.

همچنین ممکن است از شما خواسته شود پرسشنامه هایی را تکمیل کنید یا تحت آزمایش روانشناسی قرار بگیرید. ابزارهای غربالگری یا آزمایش های روانشناختی ممکن است یک متخصص را برای مشخص کردن دقیق یا تعیین شدت بیماری شما یاری کنند.

درمان بیماری های روانی

بسیاری از بیماری های روانی قابل درمان هستند. بسته به نوع بیماری روانی، درمان بسیار متفاوت است. برخی از بیماری های روانی ممکن است به خوبی به داروها پاسخ دهند. اما برخی دیگر از اختلالات، مانند اختلالات شخصیت، ممکن است به رواندرمانی و گفتگودرمانی پاسخ دهند. نتایج همچنین می تواند در سطح فردی بسیار متفاوت باشد.

منبع: verywellmind