گفتار خصوصی یا گفتار درونی در کودک
اگر به کودکان خوب نگاه کنید، درمی یابید که کودکان گاهی در هنگام انجام دادن یک فعالیت یا بازی با خود حرف می زنند، مخصوصا زمانی که در حال انجام یک بازی فکری هستند. به این نوع حرف زدن کودک با خودش گفتار خصوصی یا خودمحور می گویند. گفتار خصوصی مرحله ای از رشد زبان در کودک است که قبل از مرحله ی گفتار درونی شکل می گیرد. از نظر ویگوتسکی، هر کودک سه مرحله رشد زبانی دارد: مرحله اول رشد زبان، تکلم اجتماعی است که کودک زبان باز کرده و برای بیان مقاصد و اهداف خود کلمات را آموخته و شروع به جمله سازی می کند. از طریق گفتار اجتماعی کودک سعی در کنترل رفتار دیگران و اطرافیانش دارد. مرحله دوم در رشد زبان، تکلم خود محور است. کودک در این مرحله با خودش صحبت می کند که به این نوع صحبت کردن کودک با خودش، همان گفتار خصوصی است. کودک از طریق گفتار خصوصی سعی در تنظیم و هدایت اعمال و فعالیت های خود دارد. در حقیقت گفتار خصوصی همان تفکرات کودک است که با کلام و بلند بیان می شود. کودک در این مرحله هنوز تفکر کردن بی کلام را نیاموخته است. سومین و آخرین مرحله رشد زبان، گفتار درونی است، در این مرحله کودک با کلام ناآشکار و به صورت درونی به افکار و رفتار خود جهت می بخشد (جونز، 2009). گفتار خودمحور یا همان گفتار خصوصی بین 3 تا 7 سالگی در کودکان دیده می شود و از آنجایی که به صورت آشکار ادا می شود، به راحتی قابل مشاهده و بررسی است. اما با رسیدن کودک به سن مدرسه این نوع گفتار تغییر کرده و به گفتار درونی یا همان تفکر تبدیل می گردد (ویگوتسکی،1962). گفتار خصوصی به کمک تصویرسازی ذهنی و قدرت تخیل به کودکان کمک می کند تا بتوانند کارهای خلاق و نوینی انجام دهند و بتوانند تجارب کسب شده خود را به شیوهای جدید ارائه کنند (شارپ، 2004). بنابراین گفتار خصوصی چون نمودی از محتویات ذهنی و تخیلی کودک است، میتواند چگونگی فرآیندهای ذهنی خلاق را نشان دهد. در پژوهشی، محققانی به نام دافرتی و همکاران (1994) فرآیندهای فکری منعکس شده در این نوع گفتار را در کودکان بررسی نمودند. آنها اعتقاد داشتند
به عنوان شیوهای از تفکر باید در گفتار خصوصی کودکان انعکاس یابد. برای این کار آنها گفتار خصوصی 42 کودک پیش دبستانی را در هنگام انجام فعالیتی شبیه بازی فکری جورچین جمع آوری کرده و مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که کودکان در هنگام انجام یک فعالیت، به چند شکل با خود صحبت می کنند. آنها پس از تجزیه تحلیل، گفتارهای خصوص را در چهار بخش تقسیم کردند:
انواع گفتار درونی یا حرف زدن کودک با خودش
1- نوع اول: گفتار خصوصی نامربوط به تکلیف: این نوع گفتار خصوصی شامل بیاناتی است که به فعالیت موردنظر مربوط نمیشود و کمکی به انجام شدن آن فعالیت یا تکلیف ندارد. مثلا ممکن است این نوع گفتار خصوصی کودک در مورد کارهایی باشد که در خانه انجام داده است.
2- نوع دوم: گفتار خصوصی مربوط به تکلیف (غیرتسهیل گر): این نوع گفتار شامل بیاناتی است که مربوط به فعالیت موردنظر است، اما سبب بازداری و مانعی برای انجام آن فعالیت یا تکلیف است و کمکی به انجام آن تکلیف نمی کند. مثال هایی از این نوع گفتار خصوصی مانند: چقدر سخته! من نمیتونم این رو درست کنم!
3- نوع سوم: گفتار خصوصی تقویتی- مقابله ای: این نوع گفتار خصوصی شامل گفتارهایی است که به انجام فعالیت یا تکلیف مورد نظر کمک می کند. در حقیقت کودک با این نوع گفتار خصوصی خود را تقویت کرده و به خود پاداش می دهد. در این نوع گفتار کودک بر تواناییهای خود در حل مسئله و انجام تکلیف تأکید می کند و از این طریق به خود اطمینان می دهد که قادر به حل هر گونه مشکلی در انجام آن فعالیت است. مثال هایی از این نوع گفتار شامل: من هر طور که شده باید درستش کنم! من از این سخت ترم انجام می دم!
4- نوع چهارم: گفتار خصوصی راه حلی: در این نوع گفتار خصوصی کودک به دنبال راه حلی برای مسائل خود میگردد. این نوع گفتار خصوصی شامل سئوالات و پاسخ هایی است که کودک به کار می گیرد. مثلا عباراتی چون: اینو کجا باید بزارم؟ باید بزارمش این جا! اگر اینجا بزارم درست میشه!
نتایج این پژوهش نشان داد بین گفتار خصوصی نوع سوم (تقویتی- مقابله ای) و نوع چهارم (راه حلی) و خلاقیت ارتباط وجود دارد. مشخص گردید هر چقدر این دو نوع گفتار خصوصی در کودکان بیشتر است، خلاقیت نیز افزایش می یابد. یعنی هر چقدر کودکان در هنگام انجام یک فعالیت با خود گفتار خصوصی مثبت از نوع تقویتی و راه حلی داشته باشند، خلاقیت و تخیل در آنها افزایش می یابد. بر عکس گفتارهای خصوصی نوع اول که ارتباطی با تکلیف ندارد و نوع دوم که از نوع گفتار خصوصی منفی است، خلاقیت را کاهش می دهد. بنابراین اگر کودکان شیوه حل مسئله را بیاموزند و از باور و اعتماد به نفس بالایی برخوردار باشند، گفتار خصوصی مثبت در آنها بیشتر و در نتیجه میزان خلاقیت نیز در آنها بیشتر است و برعکس عدم اعتماد به نفس و عدم برخورداری از باورهای مثبت در کودکان با گفتار خصوصی منفی آنها و کاهش خلاقیت ارتباط دارد.
بر این اساس می توان دریافت کودکان با گفتار خصوصی که انعکاسی از شیوه تفکر آنهاست، رفتارهای خود را در زمان انجام فعالیت ها و تکالیف، هدایت می کنند. آنها در گفتار خصوصی خود باورها و توانایی های خود را نیز نشان می دهند. همچنین گفتار خصوصی شرایط و محیط کودک را نیز به نوعی نشان می دهد. بنابراین محیط امن و برانگیزاننده که همراه با تشویق و تقویت است، کودک را در مسیر خلاقیت قرار می دهد. لذا توصیه می شود همواره کودکان را تشویق و باورهای مثبت و اعتماد به نفس را در کودکان افزایش دهید تا گفتار خصوصی کودکان نیز به سمت پرورش خلاقیت سوق داده شود.