رقابت در کلاس درس یا همکاری و همدلی؟

بسیاری از والدین توقع دارند در مدارس جوی ایجاد شود که کودکان با یکدیگر رقابت کنند. آنها اعتقاد دارند که رقابت در کلاس و مدرسه، فرزندان آنها را برای ورود به دنیای پررقابت آینده آماده می‌کند.

این دسته از والدین متوجه نیستند که رقابت برای کسب یک نمره، رتبه یا جایزه چگونه عملاً کلاس را به دو گروه تقسیم می‌کند؛ گروه اول، که تعداد کمی از شاگردان جزو آن هستند، به مرور می‌آموزند که از اهمیت بیشتری برخوردار هستند و احساس تشخص کنند و در مقابل آنها، اکثر شاگردان که معمولاً ضعیف هستند، آموخته‌اند که همیشه احساس حقارت کنند.

در چنین مدرسه‌ای، تمایل به همکاری وجود ندارد و کودکان به ارزش‌های وجودی و انسانی احترام نخواهند گذاشت. آنها موقعیت‌ها را درک نخواهند کرد و تمایلات سالم و سازنده را برای همکاری و کمک به دیگران نخواهند آموخت؛ زیرا این افراد خود را جزو گروهی نمی‌دانند و فلسفه کلی آنها این است که «اگر نمی‌توانی همانند دیگران باشی، نابودشان کن.»

رقابت در کلاس

رقابت در کلاس تنها برای آن گروه از کودکان که توانایی‌هایی بیش از حد معمول دارند، یک تجربه مثبت به شمار می‌رود. برای اکثر کودکان، ایجاد رقابت در کلاس ، دلسردکننده‌ترین روش برای تحریک و برانگیختگی در یادگیری است؛ آنها به جای پیشرفت در تحصیل، درجا می‌زنند و تسلیم می‌شوند. تا زمانی که رقابت‌جویی و رقابت در کلاس وجود داشته باشد، کودک انرژی خود را بیهوده و با فکر کردن در مورد برد یا باخت صرف می‌کند و هدر می‌دهد؛ در حالی که این انرژی می‌تواند صرف کار مثبت شود.

یک فرد رقابت‌جو، در طول دوره یادگیری، انسانی شرطی می‌شود. فعالیت‌های او مستقیماً با موقعیت‌هایش در ارتباط است؛ در صورت شکست روحیه خود را از دست می‌دهد و دیگران را محکوم و سرزنش می‌کند و یک بار دیگر نیروی باارزشی را که می‌توانست در پرورش توانایی‌های فرد مؤثر باشد، هدر می‌دهد. رقابت‌جویی فقط بهانه و دستاویزی است برای کسانی که قادر نیستند خود را با یک زندگی عادلانه تطبیق دهند.

فردی که تمایل به رقابت ندارد، بهتر از فرد رقابت‌جو در اجتماع عمل می‌کند زیرا او نگران اعمال دیگران نیست و تنها متوجه اعمال خودش است؛ در نتیجه نه به عنوان یک رقیب، بلکه به عنوان یک انسان، آزادانه به دوست، همسایه و همنوعش توجه خواهد کرد. برای او واژه‌هایی چون مرغوب، پست، تعصب و عدم مقبولیت معنا ندارد زیرا او واقعاً خود را محترم می‌شمارد و قادر است که با دیگران براساس احترام متقابل ارتباط برقرار کند. چنین انسانی، شجاعتِ پذیرش عیوب و نقایص خود را دارد.

با ایجاد رقابت در کلاس ، ما قادر نخواهیم بود در بلندمدت کودک را به یادگیری یا رفتار صحیح مجبور کنیم اما اگر تدریس از طریق روش‌های دموکراتیک و سازنده مناسب انجام پذیرد، همکاری او را افزایش می‌یابد و برای مدت طولانی‌تری خواهیم توانست بر او اثر مثبت داشته باشیم.

آلفرد آدلر مطرح کرده است: «در سیستم آموزش و پرورش جدید، زمانی که کودک پا به محیط مدرسه می‌گذارد، آمادگی‌اش برای رقابت بیشتر از همکاری است. در طول دوره آموزشی، رقابت‌جویی وقتی عمیق‌تر می‌شود که کودک قادر نباشد از دیگران جلو بزند. او در این حالت از سعی و تلاش صرف‌نظر می‌کند و تسلیم می‌شود. چنین کودکی در هر دو حال، چه در رقابت برنده باشد و چه بازنده، عمیقاً به خود توجه دارد. در اهداف او مشارکت و کمک به دیگران نقشی ندارد و در کلیه مراحل به حفظ خود و منافع خود می‌اندیشد.

اعضای یک کلاس باید همانند یک خانواده متحد باشند و هر عضو سهمی مساوی با دیگر اعضا داشته باشد. اگر کودکان بدین طریق آموزش ببینند، به یکدیگر علاقمند می‌شوند و از کمک به یکدیگر لذت می‌برند. بسیاری از کودکان دشوار را دیده‌ام که نگرش آنها از طریق ایجاد علاقه همکاری با کودکان همسال به طور کامل تغییر کرده است.»

وقتی معلم به جای روش رقابت‌آمیز، از روش دموکراتیک و متعادل در تعلیم دانش‌آموزان استفاده می‌کند، از روح همکاری موجود متعجب و مسرور خواهید شد.

هر کودک به منظور رشد و برای اینکه خودش باشد، حق یاد گرفتن، بازی کردن، خندیدن، تخیل، عشق ورزیدن و متفاوت اندیشیدن را داراست. کودکان نیاز دارند که در مورد همه اعمال و عکس‌العمل‌های رفتاری‌شان با آنها همانند انسان رفتار شود. دانش‌آموزان باید احساس کنند که دنیا منتظر درخشش آنها است و آموزش و پرورش باید برای آنها یک دوره اعجاب‌انگیز و سحرآمیر باشد. این کودکان در مقایسه با نسل کنونی، مطمئناً انعطاف‌پذیرتر ، حادثه‌جوتر، شجاع‌تر و پرجرأت‌تر خواهند بود. این کودکان برای جستجوی حقیقت به روش‌های شخصی و خاص بیشتری مجهز خواهند بود و قادر خواهند شد برای درک و دریافت حقیقت به خود متکی باشند.

رعایت نکات زیر می‌تواند در ایجاد کلاس درس مناسب به معلمان کمک کند: 

• معلمان باید از ایجاد محیط رقابتی شدید در بین دانش‌آموزان جلوگیری کنند.
• معلمان بایستی تشویق‌های کلامی و تمجیدهای خود را که برای دانش‌آموزان بسیار بااهمیت است، برای همه دانش‌آموزان به کار ببرند و این تشویق را محدود به موقعیت‌های خاص نکنند. این کار منجر به ایجاد جو رقابتی ناسالم می‌شود.
• معلمان باید این نکته را به دانش‌آموزان گوشزد کنند که کسب نمره و رتبه به معنی کسب تمام ارزش‌ها و خوبی‌ها نیست.
• معلمان باید تلاش کنند محیطی را برای دانش‌آموزان فراهم آورند که موفقیت در گرو همکاری و همدلی باشد، نه رقابت انفرادی.
• معلمان باید این نکته را به دانش‌آموزان بفهمانند که هر کدام در زمینه‌ای خاص توانمندی دارد و هیچ کدام برتر از دیگری نیست.

تاثیر همکاری و رقابت در پیشرفت تحصیلی

آنچه که برای بسیاری از معلمان و دست اندرکاران آموزش و پرورش و خوانواده ها مطرح بود این بوده در امر یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان عملکرد و گروهی و همکاری میان آنها مهم تر است یا رقابت انفرادی؟

در گذشته اعتقاد بر این بود که کلاس درس باید از آرامش و سکوت مطلق برخوردار باشد و نیز دانش آموزان را به رقابتی تنگاتنگ با یکدیگر وا می داشت. اما امروزه بسیاری از مدارس در صدد استفاده از برنامه هایی هستند که دانش آموزان را بیان عقاید و مشارکت و همکاری در یادگیری دعوت می کنند. در دهه های اخیر یادگیری مشارکتی و همکاری و تعاون در گروه موضوع بحث برانگیزی شده است و معلمان در حال تجربه کردن روش های یادگیری مشارکتی و گروهی هستند تا سطح آموزش را چه از لحاظ کمی و جه از لحاظ کیفی ارتقا دهند.